اربعین، الگوی نجات ایران؛ از همدلی در طریق تا تفاهم در متن جامعه

به گزارش خبرنگار مهر، عباس صفایی‌مهر، پژوهشگر تاریخ معاصر در یادداشتی به مناسبت اربعین حسینی به آثار این حرکت عظیم دینی اشاره کرده و نوشته است: هر سال، در آستانه اربعین حسینی، پدیده‌ای شگرف بین‌المللی رخ می‌دهد که در آن میلیون‌ها انسان، با پای دل و با هر وضعیت جسمی و سنی، به سوی قطعه‌ای از بهشت روی زمین رهسپار می‌شوند. این حرکت، نه فقط یک سفر، بلکه یک سلوک است؛ سلوکی که در آن، مفاهیم عمیق الهی و انسانی در قالب رفتارها، ایثارها و پیوندهای عاطفی تجلی می‌یابد. از منظر این پژوهشگر، اربعین فراتر از رخداد دینی، مذهبی و آئینی است؛ این حماسه، یک «فرا رسانه» و یک «نهضت تمدنی» است. اینجاست که عقل و عاطفه، ایمان و عشق، در یک ترکیب بی‌نظیر در گستره جهانی، دست به دست هم می‌دهند تا «نظمی برخاسته از محبت» را به نمایش بگذارند.

در شرایط امروز کشورمان، که بیش از هر زمان دیگری به تفاهم، همدلی و پذیرش تفاوت‌ها نیاز داریم، بازخوانی اربعین از دریچه علوم انسانی و اجتماعی می‌تواند چراغ راهی برای آینده باشد. این جستار، به بررسی این مهم می‌پردازد که چگونه می‌توان از درس‌های عینی و عمیق اربعین برای ترمیم بافت‌های اجتماعی و تقویت پیوندهای ملی در ایران بهره برد.

اربعین؛ محفلی برای تفاهم در میان تفاوت‌ها

کشور ما، ایران، با تنوع قومی، فرهنگی و فکری، گنجینه‌ای از ظرفیت‌های انسانی است. اربعین دقیقاً در همین نقطه، الگویی بی‌بدیل را به نمایش می‌گذارد. در این اجتماع عظیم، زائرانی از ده‌ها کشور با زبان‌ها، گویش‌ها و فرهنگ‌های متفاوت، گرد محور محبت امام حسین (ع) جمع می‌شوند. در این حرکت، «هویت‌های قومی، زبانی و ملی رنگ می‌بازد» و یک هویت واحد مبتنی بر عشق به حسین (ع) و آرمان‌های او شکل می‌گیرد. این تجربه به ما می‌آموزد که چگونه می‌توانیم در کنار یکدیگر، با وجود تمام تفاوت‌ها، برای هدف مشترک قدم برداریم. این درس، همان چیزی است که جامعه ایرانی امروز به آن نیاز دارد. پیمایش‌های میدانی نشان می‌دهد که «میهمان‌نوازی و محبت مردم» تأثیرگذارترین نماد این حرکت است. زائران در این سفر، ایثار و ازخودگذشتگی موکب‌داران عراقی و سایرین را از نزدیک لمس می‌کنند، رفتاری که در آن، حتی فقرا نیز از داشته‌های اندک خود برای میهمانان می‌گذرند. این رفتار، الگویی برای جوامع اسلامی است تا روحیه «مواسات و رسیدگی به نیازمندان» را در خود احیا کند. اربعین به ما می‌آموزد که با تقویت نهادهای مردمی، بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی را با «قدرت نرم محبت» و نه با «نظم قهری» درمان کنیم.

جهاد تبیین؛ از روایتگری تا مقابله با تحریف

امروز، روایت اربعین در معرض تحریف و تهاجم رسانه‌ای قرار دارد. دشمنان با «توطئه سکوت» این حماسه را بایکوت می‌کنند و با «جنگ روانی و رسانه‌ای» به دنبال ایجاد «دوگانه‌های باطل» مانند «سلامت-اربعین» و «نان-دین» هستند. این وضعیت، رسالت بزرگی را بر عهده راویان می‌گذارد که همانا «جهاد تبیین» است. این جهاد، تنها یک وظیفه در قبال دشمنان خارجی نیست، بلکه ضرورت برای حفظ انسجام داخلی است.

ما باید با تولید محتوای دقیق و مستند، از اربعین در برابر روایت‌های تحریف‌شده و خصمانه دفاع کنیم. روایت اربعین، باید از «برجسته سازی حاشیه‌ها برای دیده نشدن متن» که رسانه‌های خارجی به آن می‌پردازند، دوری کند. رسالت ما این است که با «ارتقای سواد رسانه‌ای»، و ارائه محتوای متناسب با فرهنگ‌ها، این دسیسه را خنثی کنیم. اربعین باید «بستری برای همگرایی جهان شیعی» باشد، نه محفلی برای دامن زدن به اختلافات مذهبی و قومیتی. در این میان، درس بزرگ اربعین برای امروز جامعه ایران، فراتر از شعارها و مناسک است. اربعین به ما می‌آموزد که چگونه در جامعه‌ی پیچیده و متکثر، می‌توان به یک «وحدت هویتی» رسید. در این گردهمایی حسینی عظیم و بی‌مانند، رنگ‌ها و ملیت‌ها و زبان‌ها رنگ می‌بازد، و بر پایه یک «اعتقاد واحد» جامعه‌ای شکل می‌گیرد که در آن، ایثار و مهربانی در عالی‌ترین شکل آن بروز پیدا می‌کند. این همان الگوی عملی است که برای گذر از بحران‌ها و تفرقه‌های اجتماعی در کشورمان به آن نیازمندیم.

نظم برخاسته از محبت؛ الگویی برای حکمرانی اجتماعی

یکی از شگفتی‌های اربعین، نظم خیره‌کننده آن است که با وجود جمعیت میلیونی، هیچ‌گونه نیروی قهری یا اجباری در آن مشاهده نمی‌شود. در این پدیده، نظم نه از سر ترس از قانون، بلکه از سر «عشق و ایمان قلبی» به وجود می‌آید. زائران و خادمان، با اراده‌ای خودجوش، اصول و مقرراتی نانوشته را رعایت می‌کنند که در هیچ کتابی تدوین نشده است. این همان «نظم برخاسته از محبت» است که در مقابل «نظم قهری» تمدن غرب، الگویی جدید از حکمرانی اجتماعی را ارائه می‌دهد.

در کشور ما که گاهی اختلافات فکری و سیاسی، انسجام اجتماعی را خدشه‌دار می‌کند، این نظم مبتنی بر محبت می‌تواند راه‌حل بسیاری از مشکلات باشد. اربعین به ما می‌آموزد که چگونه می‌توانیم به جای تکیه بر ابزارهای دولتی و سیاسی، از ظرفیت‌های عظیم مردمی و نهادهای مدنی (هیئت‌ها، موکب‌ها، گروه‌های جهادی) برای حل معضلات استفاده کنیم. این نهضت نشان می‌دهد که «جامعه ایمانی» مبتنی بر عشق به اهل بیت (ع) می‌تواند به صورت خودجوش و کارآمد، بسیاری از نیازهای جامعه را در حوزه‌هایی مانند بهداشت، درمان، حمل‌ونقل و تأمین اجتماعی برآورده سازد. این همان الگویی است که می‌توان از آن برای حل چالش‌هایی مانند حاشیه‌نشینی، فقر و نابرابری در شهرهایمان الهام گرفت.

از «زائر اربعین، خادم مردم» تا احیای فرهنگ ایثار

در اربعین، تمام القاب و عناوین دنیوی رنگ می‌بازد و هر فرد، صرف‌نظر از جایگاه اجتماعی خود، تنها یک عنوان دارد: «زائر» یا «خادم» اینجاست که از هر طبقه و مرتبه اجتماعی از کارآفرین گرفته تا کارگر، با هم به خدمت‌رسانی مشغول می‌شوند و یک پژوهشگر، در کنار یک طلبه، با هم به روایتگری می‌پردازند. این روحیه «از خودگذشتگی» و «مساوات» در اربعین، می‌تواند پادزهری برای بیماری‌های اجتماعی امروز ما باشد.

شعارهای محوری اربعین مانند «زائر اربعین، خادم مردم» و «هر خانه یک موکب»، به ما می‌آموزد که چگونه می‌توانیم فرهنگ خدمت را از یک رویداد سالیانه به یک سبک زندگی دائمی تبدیل کنیم. این ایده‌ها، نشان می‌دهند که اربعین، منبع انرژی برای احیای ارزش‌های اخلاقی و توحیدی در جامعه است. از دیدگاه روان‌شناختی، مشارکت در این حرکت عظیم، موجب «آرامش روحی»، «احساس عزت و قدرت» و «افزایش اعتقاد» در افراد می‌شود. این تأثیرات مثبت، می‌تواند به عنوان ابزاری برای ارتقای سلامت روانی جامعه و کاهش آسیب‌های اجتماعی مورد بهره مندی قرار گیرد.

تبیین هوشمندانه؛ مقابله با سوگیری‌ها و تحریف‌ها

در عصر رسانه‌های نوین، اربعین در معرض تحریف و تهاجم رسانه‌ای قرار دارد. دشمنان اسلام و دشمنان امت اسلامی با «توطئه سکوت»، این حماسه را بایکوت می‌کنند و با «جنگ روانی و رسانه‌ای» به دنبال ایجاد «دوگانه‌های باطل» مانند «سلامت-اربعین» و «نان-دین» هستند. این وضعیت، رسالت بزرگی را بر عهده ما به عنوان راوی می‌گذارد که همانا «جهاد تبیین» است. «جهاد تبیین»، تنها یک شعار نیست، بلکه یک استراتژی هوشمندانه است که از درون اربعین به ما آموخته می‌شود. ما باید با تولید «محتوای چندزبانه» و استفاده از ابزارهای نوین، چهره رحمانی اسلام را در برابر «تصاویر برساخته غیر واقعی عصر جاهلیت» که توسط توطئه و رسانه‌های دشمن ترویج می‌شود، به نمایش بگذاریم. این جهاد نیازمند «سواد رسانه‌ای عمومی» است تا بتوانیم با تحلیل و پرسشگری، حاشیه‌سازی‌های دشمن را خنثی کنیم.

این نهضت به ما یادآوری می‌کند که چگونه می‌توان با اتکا به ایمان، عشق و اراده، از روزمرگی و تفرقه فاصله گرفت و به سوی کمال و تعالی حرکت کرد. اکنون، این وظیفه بر عهده ماست که این دروس گرانبها را نه فقط در طول سفر، بلکه در بطن زندگی روزمره خود به کار ببندیم. بیایید از طریق تقویت «همدلی»، «پذیرش تفاوت‌ها» و «احیای ارزش‌های انسانی و اسلامی» در جامعه، اربعین را به یک الگوی عملی برای نجات ایران و رسیدن به آرمان‌های بزرگ انسانی تبدیل کنیم.