از کلیشه‌گریزی تا نقد فرم؛ روایت کارشناسان از گفتگوی تلویزیونی پزشکیان

به گزارش خبرنگار مهر، نشست و گفتگوی صمیمانه مسعود پزشکیان، رئیس جمهور کشورمان، با سه تن از شخصیت‌های سیاسی و رسانه‌ای کشورمان، ابتکار جدید و خلاقانه‌ای بود که در روز پنجشنبه ۶ شهریور برگزار، ضبط و فردای آن در روز جمعه بعد از خبر ساعت ۲۱ شبکه اول سیما پخش شد.

نشستی که چه از حیث ترکیب افرادی که مقابل رئیس جمهوری اسلامی ایرانی نشسته بودند چه از منظر قاب تلویزیونی اتفاق تازه‌ای به شمار می‌رفت که می‌شود از این دو منظر به آن نگاه کرد. منظری که تا پیش از این سابقه نداشت و نشان از فصلی متفاوت در گفتگو با مقامات سیاسی دارد. به همین بهانه خبرگزاری مهر، این گفتگو را از منظر کارشناسان سیاسی و تلویزیونی بررسی کرده است.

این گفتگوی صمیمانه و به دور از پروتکل‌های سنتی و مرسوم، ابتکار خلاقانه‌ای بود که، تلاش کرد تا وحدت، انسجام، اعتماد و سرمایه‌های اجتماعی را فزونی بخشد و در جهت بیشتر کردن قدرت اقناعی مردم، دامنه وفاق را تا دل‌های مردم و منازل آنها گسترش دهد.

سوالات و ترکیب افراد گفتگو با رئیس جمهور

عبدالله گنجی، فعال سیاسی اصولگرا و مدیرمسئول سابق روزنامه همشهری به‌عنوان نماینده جریان اصولگرا؛ حجت‌الاسلام سیدمحمدعلی ابطحی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور در دوره اصلاحات و فعال سیاسی اصلاح‌طلب؛ و علیرضا معزی، صاحب‌امتیاز و مدیر خبرگزاری خبرآنلاین و معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری در دولت‌های یازدهم و دوازدهم به‌عنوان نماینده جریان میانه‌رو، در این گفتگو حضور داشتند و با رئیس جمهور به گفتگو پرداختند.

گنجی درباره سوالاتی که از مسعود پزشکیان پرسیده شد گفت: هیچ‌کس از اطرافیان رئیس جمهور به ما نگفت که چه سوالی بپرسیم یا نپرسیم، یعنی واقعاً آنچه که خودمان می‌خواستیم، طرح کردیم و هیچ تحمیلی به ما صورت نگرفت. این به نظر من یک گام رو به جلو بود باید این فضا تمرین شود.

ابطحی نیز درباره این ترکیب به غیبت خانم‌ها اشاره کرد و گفت: معتقدم حضور یک خانم در آن جمع کم بود و همچنین نماینده‌ای از حوزه اقتصاد نیز لازم بود. اما به‌عنوان نماینده مجموعه رسانه‌ای، وظیفه داشتیم به مسائل اقتصادی در مصاحبه بپردازیم.

معزی درباره شیوه مدیریت این نشست گفت: دوستان اصرار داشتند ما به عنوان کسانی که گفتگو می‌کنیم، گپ و گفتی صمیمانه باشد، لذا همه تلاش کردیم تا برنامه غیررسمی باشد.

اما سعید نبی، کارگردان و تهیه کننده برنامه‌های انتخاباتی درباره ترکیب افراد و سوالاتی که پرسیده شده بود به مهر گفت: آیا این سه نفر واقعاً نماینده نبض جامعه امروز هستند؟ وقتی دولتی یا رسانه‌ای می‌خواهد چنین گفتگویی را سازماندهی کند، باید نمایندگان واقعی نسل امروز را انتخاب کند. به نظر من این افراد نماینده سه گروه خاص با حوزه‌های تخصصی کاملاً مشخص هستند. در نتیجه، سوالات آنها نیز محدود و قابل پیش‌بینی بود.

در واقع غیبت یک خانم در این ترکیب و از طرف دیگر غلبه نگاه سیاسی در این ترکیب نکته‌ای است که در سخنان این افراد به چشم می‌خورد، همانطور که نبی نیز این پرسش را مطرح کرد که «آیا این سه نفر نماینده نبض جامعه هستند؟» در واقع این ذهنیت تکمیل می‌شود که شاید این نشست هم با توجه به اینکه خارج از پروتکل بوده و کلیشه‌شکنی کرده است ولی در بطن خود مدیریت شده و به سیاق سابق بوده؛ البته توجه به اینکه هم ضروری است که طبعاً نمی‌توان با یک ترکیب سه نفره، تمام اقشار و سلایق جامعه را پوشش داد و بنظر می‌رسد در این گفتگو تنها تلاش شده بود که نمایندگانی از جریان‌های مختلف سیاسی با رئیس جمهور به گفتگو بنشینند.

تفاوت دیدگاه بین سیاسیون و هنرمندان در فرم

نبی گفت: برای درگیر کردن مخاطب و ایجاد تغییر در گفتمان، نیاز به ریتم بالاتری بود. درحالی که در این مصاحبه بیشتر کلیشه دیدم. برخی فکر می‌کنند چون مجریان از رئیس جمهور سوال نکردند گفتگو از کلیشه درآمده است اما فقط ترکیب آدم‌ها عوض شد و در بطن قضیه یعنی شکل و فرم و محتوا تغییری ندیدیم. ما حتی بازتاب گسترده‌ای در فضای مجازی و ترندها از این گفتگوی مهم تا اینجا ندیدیم و این یعنی یک جای کار می لنگد.

این در حالی است که گنجی که یکی از افراد حاضر در این برنامه بود درباره آن گفت: این برنامه دو ویژگی متمایز و خلاقانه داشت. نخست اینکه کلیشه‌های مرسوم را دنبال نمی‌کرد، زیرا سال‌ها بود که رئیس جمهور در قالبی کلیشه‌ای و با سوالات از پیش تعیین‌شده از سوی کارشناسان یا مجریان صدا و سیما پاسخگو بود که مردم نیز این فضا را مصنوعی می‌دیدند.

ابطحی نیز درباره این ترکیب و این برنامه گفت: سال‌هاست که تأکید دارم باید از فضای رسمی خارج شویم. من تقریباً ۲۰ سال پیش اولین بار تصویری متفاوت از وزرا را از قاب رسانه‌ها دیده‌ام که برای مردم جذاب بود و تفاوت ایجاد کرد.

معزی که در گفتگوی رسانه‌ای مسعود پزشکیان یکی از اضلاع مثلث پرسش‌کنندگان بود درباره این برنامه گفت: با توجه به عادتی که در مصاحبه‌های رئیس جمهورها وجود دارد، آنها با مجریان تلویزیونی این مصاحبه‌ها را انجام می‌دهند، اما این نوآوری و ابتکار بسیار خوبی بود.

آنچه به نظر می‌آید در نگاه کارشناسان سیاسی و تلویزیونی اختلاف سلیقه است. ولی به هر صورت نمی‌شود انکار کرد که کارشناس سیاسی به محتوایی که در یک قاب ارائه می‌شود توجه دارد ولی کارشناسی تلویزیونی به فرمی که این محتوا قرار است در آن ارائه شود دقت می‌کند و از این منظر به یک برنامه نگاه می‌کند.

چرخ را دوباره اختراع نکنیم

معزی، درباره سابقه چنین گفتگوهایی گفت: در خصوص تاریخچه برگزاری نشست‌هایی این گونه باید گفت به جز آقای هاشمی، آقای خاتمی نیز با کارشناسان به صورت تخصصی چنین نشستی را برگزار کردند که آن زمان آقای نهاوندیان، آقای جواد لاریجانی و سایر کارشناسان حضور داشتند، اما می‌توان گفت که در تاریخ رؤسای جمهور کشورمان، گفتگوهایی اینگونه به زمان آقای هاشمی برمی‌گردد و پس از آن دیگر تکرار نشده بود.

نبی درباره فرم این گفتگو گفت: چه شما بخواهید مانند سی‌ان‌ان عمل کنید، چه مانند بی‌بی‌سی باید بدانید که قرار نیست چرخ را از اول اختراع کنیم. جهان پیرامون ما این استانداردها را دارد. وقتی می‌خواهید سراغ آن نوع مدل بروید، باید آن را به درستی اجرا کنید. آنها برای یک گفتگو تیم‌های تخصصی و اتاق فکرهای مختلفی در حوزه برندینگ، ایده‌پردازی، فرم، گرافیک و حتی طراحی سوالات دارند. ساعت‌ها و به صورت گروهی بحث و آنالیز می‌کنند و یک گفتگو بارها روی کاغذ شبیه‌سازی و کامل می‌شود تا به بهترین فرم ممکن برسد.

در واقع ایجاد صمیمیت میان شخص اول دولت با مخاطب تنها با تغییر قاب و ترکیب افراد حاضر اتفاق نمی‌افتد بلکه نیاز است تا درباره جزئیاتی که به چشم نمی‌آید هم با کارشناسان همان حوزه گفتگو صورت بگیرد. اینکه بعد از حدود ۳۰ سال دست به یک کاری بزنیم در نفس کار ارزشمند است ولی اینکه پیشرفتی در قیاس با نمونه‌های موفق اتفاق نیفتد نشان از ضعف کار است.

صمیمانه با رئیس جمهور

نکته‌ای که گنجی درباره این نشست بیان کرد، در نوع خود خبر درخورتوجهی است که نباید از آن به سادگی عبور کرد. آن هم سوالاتی بود که این افراد آزادانه پرسیدند. در واقع همه می‌دانند که برای چنین نشست‌هایی سوالات هماهنگ می‌شود ولی گنجی با تاکید بر این نکته، آن را یکی از ویژگی‌های این نشست برشمرد و افزود: پاسخ‌های رئیس جمهور به نظر من حقیقی و بدون ریاکاری بود؛ او آنچه را می‌فهمید و باور داشت، بیان کرد. ممکن است برخی بگویند این روش با شأن رئیس جمهوری همخوانی ندارد، اما به هر حال، آنچه رئیس جمهور در این مصاحبه نشان داد، حقیقت و روش شخصی خود او بود.

اینکه یک فعال سیاسی در گفتگو با رئیس جمهور به این دریافت برسد در نوع خود دستاورد مهمی است که نمی‌توان از آن چشم پوشید. ابطحی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب نیز به این نکته اشاره کرد و گفت: فضای گفتگو بسیار بی‌ریا و صمیمانه بود. حداقل من خودم در مواجهه با آقای پزشکیان چنین احساس کردم و درباره موضوعاتی مانند: رفاه و سیاست خارجی صحبت کردم.

البته نباید فراموش کنیم، چیدمانی که رئیس جمهوری اسلامی ایران در آن صمیمانه با نماینده جریان‌های سیاسی به گفتگو بنشیند با تصویری که از آن مخابره می‌کنیم، دارای اختلاف زیادی است. نبی به عنوان یک کارشناس تلویزیونی درباره این تصویر معتقد است: تصویری که از رئیس‌جمهور نشان داده شد، تصویر قدرت نبود. دوربین چند باری نمایش داد که او با دستانش در حال خارش سر یا صورتش است. این وضعیت نشان می‌دهد که رئیس‌جمهور استرس داشت. درنهایت کلوزآپ‌های گرفته‌شده، نماهای قدرتمندی نبود. کارگردان موظف است قاب‌هایی را انتخاب کند که همه این المان‌ها را در نظر بگیرد و در عین حال، تصویری قدرتمند از رئیس‌جمهور ارائه دهد.

نهایتاً به نظر می‌رسد این اقدام به لحاظ سیاسی اقدامی مطلوب و رو به جلو بوده است که می‌تواند با استفاده از اقشار گوناگون جامعه نیز توسعه یابد، امام به لحاظ فرم اجرا و برنامه سازی نیازمند توجه بیشتر به برخی ضعف‌ها است که در صورت اصلاح می‌تواند منجر به یک خروجی سیاسی و رسانه‌ای مطلوب برای مخاطبان گردد.