ایجاد زبان نمادین از دلایل موفقیت پویش موشک ایرانی؛ پیام اصلی چیست؟

مجتبی عرب، کارشناس رسانه در گفت‌وگو با خبرنگار مهر به بررسی چرایی موفقیت پویش موشک ایرانی در ایام اربعین پرداخت و گفت: گاهی تصور می‌کنیم پویش موشک ایرانی در ایام اربعین، صرفاً نوعی برساخت ذهنی برای هدایت افکار عمومی است؛ اما واقعیت این است که هر پویشی نمی‌تواند در فضای اجتماعی ترند شود، مگر اینکه ویژگی‌های خاصی داشته باشد. این ویژگی‌ها دو جنبه اصلی دارد. اول آنکه فرم پویش مهم است. فرم پویش باید ساده، قابل تکثیر و قابل‌فهم برای عموم مردم باشد. درواقع، چنین پویش‌هایی نباید پیچیدگی‌های نخبه‌گرا داشته باشد یا اجرای آن دشوار باشد، بلکه باید به راحتی توسط جامعه پذیرفته شود و قابلیت تکرار بالایی داشته باشد.

وی ادامه داد: دومین ویژگی به محتوای پویش مربوط می‌شود. محتوای پویش باید با وضعیت اجتماعی و نیازهای جامعه همخوانی داشته باشد. زمانی یک پویش موفق می‌شود که جامعه به دنبال ابراز احساسات یا ارائه نمادی برای بیان موضع خود باشد. در چنین شرایطی، اگر قالبی مناسب و به‌موقع برای تبدیل این احساسات به نمایش عمومی طراحی شود، آن پویش قدرت تأثیرگذاری بالایی پیدا خواهد کرد.

مسئله فلسطین مانند بغضی در گلوی مردم است

این کارشناس رسانه گفت: قالب پویش موشک ایرانی در ایام اربعین شاید چندان خاص یا خارق‌العاده نبوده باشد، اما توانسته به نیازها و احساسات عمیق جامعه منطقه‌ای پاسخ دهد. مسئله فلسطین مانند بغضی در گلوی مردم است، فریاد زدن علیه اسرائیل و افتخار کردن به ایستادگی مقابل چنین دشمنی در لایه‌های اجتماعی ایران و منطقه بسیار محسوس است. جامعه به دنبال یافتن راهی برای نمایش این اراده و باور خود بوده و چنین پویش‌هایی می‌توانند پاسخ مناسبی به این خواسته باشند.

وی با اشاره به اهمیت پویش «موشک ایرانی» گفت: موفقیت این پویش ناشی از توانایی آن در ایجاد زبانی نمادین برای بیان وضعیت اجتماعی منطقه است. برای حفظ و تداوم این موفقیت، باید به دو جنبه مهم توجه کرد. نخستین راهکار برای تداوم این پویش، گسترش آن فراتر از مرزهای ایران و تلاش برای ایجاد پویش‌های مشابه در کشورهای منطقه یا حتی در سطح جهانی، مثل اروپا و آمریکای لاتین است. چنین اقدامی می‌تواند پیام اجتماعی و فرهنگی پویش را به جوامع بیشتر منتقل کرده و اثرگذاری آن را تقویت کند. این روش می‌تواند جذابیت و موقعیت اجتماعی این پویش را حفظ کند. دومین راهکار، بهره‌گیری از الگوهای موفق مشابه است، اما با در نظر گرفتن تفاوت‌های زمینه اجتماعی.

عرب با اشاره به تجربه سرود «سلام فرمانده» گفت: تکرار صرف یک الگو لزوماً موفق نیست، زیرا شرایط اجتماعی تغییر کرده و هر محتوایی ممکن است نتواند با همان میزان استقبال مواجه شود. در نتیجه، بازسازی خلاقانه و توسعه مفاهیم جدید براساس اصول نخستین پویش، مؤثرتر از تقلید کلیشه‌وار خواهد بود.

پیام اصلی پویش موشک ایرانی جرأت مقابله در برابر ظلم است

وی بر اثرات منطقه‌ای چنین پویش‌هایی همچون پویش موشک ایرانی تأکید کرد و گفت: گسترش آن به کشورهایی نظیر اردن، مصر و ترکیه می‌تواند پیامی قدرتمند درباره مقاومت در برابر ظلم انتقال دهد. این امر نه تنها جایگاه فرهنگی و اجتماعی ایران را تقویت می‌کند، بلکه تفاوت میان سیاست مستقل جمهوری اسلامی و رویکرد انفعالی برخی دولت‌های منطقه را به نمایش می‌گذارد. پیام اصلی چنین پویش‌هایی، جرأت مقابله در برابر ظلم است، ویژگی‌ای که برخی کشورها فاقد آن هستند.

این کارشناس رسانه گفت: تکرار بی‌هدف و بدون برنامه از یک پویش موفق، نه‌تنها می‌تواند اثرگذاری آن را کاهش دهد، بلکه ممکن است بر ویژند اصلی ایجاد شده توسط همان پویش اولیه ضربه بزند.

وی افزود: استفاده از رویکردهای مصرف‌گرایانه فرهنگی یا سیاسی، بدون در نظر گرفتن عمق و واقعیت‌های اجتماعی، غالباً به نتیجه‌ای سطحی و ناکارآمد منتهی می‌شود.

پویش زمانی ارزشمند است که بتواند یک واقعیت اجتماعی را نمادسازی کند

عرب گفت: پویش زمانی ارزشمند است که بتواند یک واقعیت اجتماعی را نمادسازی کند و به آن زبان دهد، زیرا این امر موجب تقویت اراده جمعی در جامعه می‌شود. اما اگر رویکردهایی سطحی و کلیشه‌ای در پیش گرفته شود، به شکلی که از دل جامعه برنخاسته باشد، این امر نه‌تنها موجب بی‌تأثیر شدن پویش می‌شود، بلکه ممکن است حس منفی و حتی عصبانیت در جامعه ایجاد کند.

وی به اهمیت تفکیک زحمات واقعی از اقدامات نمایشی اشاره کرد و گفت: موفقیت‌های قابل‌توجهی مانند پویش «سلام فرمانده» یا پویش‌هایی مانند جشن فرشته‌ها و حرکت غدیر را به‌عنوان نمونه‌هایی الگووار معرفی کرد. در برابر تکرارهای ناقص یا اشتباه این نوع فعالیت‌ها، باید شرایطی فراهم شود که به جای الگوسازی، چنین اقدامات ناکام به ضدالگو بدل نشوند. این تفکیک‌ها برای حفظ تأثیرگذاری اجتماعی و فرهنگی بسیار حیاتی است.