بازآفرینی بدون خاطره جمعی، معماری را به پوسته بی‌جان تبدیل می‌کند

به گزارش خبرنگار مهر، شامگاه سه‌شنبه، نشست معرفی و بررسی کتاب «خانه‌خوانی» اثر علی طباطبایی، معمار و پژوهشگر، با میزبانی علی خدایی نویسنده، در قالب برنامه اردیبهشت کتاب اصفهان برگزار شد. طباطبایی در این نشست، روند شکل‌گیری کتاب، مبانی نظری آن و جایگاه خانه‌های دوره گذار در معماری معاصر را تشریح کرد.

از پایان‌نامه تا کتابی برای عموم

طباطبایی با اشاره به اینکه ایده اولیه این کتاب به پایان‌نامه کارشناسی ارشد او در دانشکده معماری بازمی‌گردد، گفت: این اثر در طول سال‌ها بازنویسی، ویرایش و رفت‌وآمد با ناشران شکل نهایی خود را یافت.

وی افزود: دغدغه اصلی این پژوهش، نقد نگاه صرفاً فرمی و ظاهری در آموزش و تولید معماری بود و تلاش شد وجه انسانی و تأثیر فضا بر کیفیت زندگی نیز برجسته شود.

به گفته این معمار، «خانه‌خوانی» حاصل ترکیب پژوهش‌های نظری با روایت‌های ساکنان است تا نشان دهد چگونه فضاها، بستری برای بروز تجربه‌های روزمره و شکل‌گیری هویت فردی و جمعی می‌شوند.

نگاهی پدیدارشناسانه به خانه

طباطبایی با اشاره به بهره‌گیری از دیدگاه متفکرانی چون یوهانی پلاسما در این پژوهش گفت در چارچوب پدیدارشناسی مکان، مفاهیم کلی همچون حس در خانه بودن، فضای گردآورنده آتش و گرما، یا نسبت فضا با حالات درونی انسان، در مصاحبه‌ها و روایت‌ها بازخوانی شد.

وی توضیح داد: این رویکرد تلاش می‌کند پیوند میان مکان و تجربه انسانی را نه به صورت علت و معلولی، بلکه در رفت و برگشتی زنده و تعاملی میان انسان و محیط تعریف کند.

نویسنده کتاب «خانه‌خوانی» تأکید کرد: بسیاری از خانه‌های دوره گذار واجد کیفیت‌های مکانی هستند که زندگی را «زنده» و خاطره‌انگیز می‌کنند و این ویژگی‌ها نباید تنها در حد نوستالژی باقی بمانند.

خانه‌های دوره گذار؛ حلقه واسط معماری سنتی و مدرن

این پژوهشگر با بیان اینکه خانه‌های دوره گذار، حلقه‌ای میان معماری حیاط‌دار سنتی و آپارتمان‌های مدرن محسوب می‌شوند، گفت: این بناها ترکیبی از عناصر گذشته مانند اندرونی و بیرونی با ویژگی‌های نوین مانند فضاهای خدماتی یکپارچه را در خود جای داده‌اند.

به گفته وی، مطالعه این خانه‌ها کمک می‌کند جایگاه امروز معماری مسکن را بهتر درک کنیم و مسیر تحول آن را بسنجیم.

طباطبایی همچنین به تأثیر تحولات وسایل زیست بر کالبد این خانه‌ها اشاره کرد و از نمونه‌هایی مانند ورود یخچال، تغییر سیستم‌های گرمایشی و شکل‌گیری سازه‌های نیمه‌فلزی در این دوره نام برد.

بازآفرینی امروز؛ فرم یا حافظه جمعی؟

این معمار در پاسخ به پرسش خبرنگار مهر درباره اولویت بازآفرینی این خانه‌ها بر اساس فرم فضایی یا بازخوانی حافظه جمعی ساکنان، طباطبایی گفت: نمی‌توان نسخه‌ای قطعی ارائه کرد و هر دو جنبه اهمیت دارند.

وی افزود: اگر هدف تنها حفظ کالبد باشد، بخشی از معنای زیستن در این خانه‌ها از دست می‌رود و یکی از راهکارهای مؤثر می‌تواند ثبت و بازنویسی روایت‌های ساکنان برای انتقال به نسل‌های بعد باشد.

نقد و انتخاب در روایت

طباطبایی در توضیح فرایند تدوین کتاب خانه خوانی گفت: در نسخه نهایی، بخش‌هایی از روایت‌های داستانی کوتاه و مینیمال شد تا تمرکز بر کیفیت‌های مکانی و حس تعلق افزایش یابد.

وی افزود: این انتخاب، نتیجه توازن میان خوانایی برای مخاطب عام و حفظ عمق مفهومی برای مخاطبان آشنا با مباحث نظری بود.

استفاده آموزشی در دانشگاه‌ها

این معمار و نویسنده با اشاره به بازخوردهای مثبت دانشگاه‌ها نسبت به «خانه‌خوانی» گفت: این اثر در کلاس‌های طراحی مسکن به‌عنوان منبعی برای درک رابطه میان فضا و تجربه انسانی مورد استفاده قرار گرفته است.

وی افزود: گفت‌وگو با دانشجویان در شهرهای مختلف نشان داد که توجه به تجربه زیسته می‌تواند الهام‌بخش ایده‌های نو در طراحی معماری باشد.