برنامه جهاددانشگاهی برای حل علمی بحران آب؛ دستاوردهای اصلاح نژاد دام

به گزارش خبرگزاری مهر، جهاد دانشگاهی در چهل و پنج سالگی خود، دستاوردهای چشمگیری در حوزه‌های علمی، پژوهشی و فناوری داشته است. این نهاد با تأسیس مراکز تحقیقاتی و آموزشی پیشرفته، نقش مؤثری در توسعه علوم پزشکی، مهندسی، کشاورزی و علوم انسانی ایفا کرده است.

از جمله دستاوردهای برجسته آن می‌توان به تولید محصولات دانش‌بنیان، ثبت اختراعات ملی و بین‌المللی و مشارکت در پروژه‌های کلان تحقیقاتی اشاره کرد. همچنین، جهاد دانشگاهی با تربیت نیروهای متخصص و خلاق، گام‌های بلندی در راستای اشتغال‌زایی و کارآفرینی برداشته است. در چشم‌انداز آینده، این نهاد به دنبال تقویت همکاری‌های بین‌المللی، توسعه فناوری‌های نوین و افزایش نقش خود در حل چالش‌های ملی و جهانی است تا همچنان به عنوان یکی از ارکان اصلی پیشرفت علمی و فناوری کشور باقی بماند.

زهرا شیخی معاون پژوهش و فناوری جهادی دانشگاهی دستاوردهای پژوهشی این نهاد انقلابی را تشریح کرده است که به شرح زیر است:

‌جهاد دانشگاهی به عنوان یک نهاد انقلابی در ۴۵ سال گذشته چه نقشی در پیشرفت علمی و فناوری کشور داشته است؟

دستیابی به فناوری‌های استراتژیک و پاسخگویی به نیازهای کشور، مستلزم روحیه جسورانه، ساختارشکنانه، پیشرو و با انگیزه بالاست. این روحیه را به‌وضوح می‌توان در جوانان، به‌ویژه نسل امروز مشاهده کرد. تکیه بر توانمندی‌های داخلی در حوزه علم و فناوری، همراه با بهره‌گیری از دانش روز، شرط اساسی حرکت رو به جلو در این عرصه است. تحولات علمی پی‌درپی در حوزه فناوری، تأثیر ملموسی در رفع نیازهای کشور داشته و خواهد داشت. چه بسا بسیاری از این یافته‌ها به‌تدریج در دیگر کشورها نیز مورد استفاده قرار گیرد. درواقع جهاد دانشگاهی با بهره‌گیری از توان نخبگان جوان، انقلابی و جسور، حرکتی منحصربه‌فرد را در این زمینه ایجاد کرده است.

از مهمترین دستاوردهای جهاد دانشگاهی طی سال‌های اخیر در حوزه پژوهشی چه بوده است؟

فعالیت‌های پژوهشی جهاد دانشگاهی عمدتاً در قالب گروه‌های پژوهشی و مراکز خدمات تخصصی در چهار حوزه اصلی فنی و مهندسی-علوم پایه، علوم پزشکی و علوم انسانی-اجتماعی-هنر، کشاورزی و منابع طبیعی انجام می‌شود و این فعالیت‌ها شامل انجام پژوهش‌های فناورانه، تولید نیمه‌صنعتی و صنعتی محصولات، ارائه خدمات تخصصی فنی، چاپ و انتشار کتب و مقالات علمی و حضور فعال در مجامع علمی و… است.

در حال حاضر، از بیش از ۳ هزار عضو متخصص جهاد دانشگاهی، ۴۶۵ نفر عضو هیئت علمی و ۱۵۰۶ نفر پژوهشگر هستند که در مراکز پژوهشی و خدمات تخصصی فعالیت می‌کنند.

نتایج تلاش این پژوهشگران در قالب خدمات و محصولات به جامعه عرضه می‌شود که برخی از دستاوردهای برجسته جهاد دانشگاهی، تولید کیت تشخیص حساسیت به شیمی‌درمانی، طراحی و تولید کیت سنتز cDNA، ساخت سیستم رانش قطار مترو (قطار ملی)، طراحی سیستم کنترل دور موتور ۱۵ مگاوات که منجر به صرفه‌جویی ارزی و استقلال صنعتی شد، ساخت ابر خازن الکتروشیمیایی برای تولید انرژی، تدوین دانش فنی استحصال نیکل و کبالت از منابع معدنی و غیر معدنی و اجرای واحد پایلوت آن، دستیابی به دانش فنی مته حفاری که به رفع تحریم‌های صنعت نفت کمک کرده است.

در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی نیز تولید جنین منجمد برای اصلاح نژاد گاوهای شیری و گوشتی در راستای تأمین امنیت غذایی، تولید ترکیبات باارزش از ضایعات کشاورزی و صنایع تبدیلی، تولید آنزیم‌های پرکاربرد در حوزه دام، طیور و آبزیان برای ارتقای کیفیت نهاده‌های دامی و فناوری تولید ۴ نوع بذر هیبرید سبزی و صیفی را می‌توان از دستاوردهای حوزه پژوهش جهاد دانشگاهی برشمرد.

در واقع این فعایت‌های پژوهشی در راستای پاسخ به نیازهای حیاتی کشور بوده است، اولویت‌های آینده جهاد دانشگاهی در حوزه پژوهش چیست؟

جهاد دانشگاهی با ساختار میان‌رشته‌ای و مأموریت‌محور خود، به‌عنوان حلقه واسط کارآمد بین نظام آموزش عالی، صنعت و دولت عمل می‌کند و نقش فعالی در پیشبرد حکمرانی علمی ایفا می‌کند. این نهاد با اولویت‌دهی به پژوهش‌های مسئله‌محور، توسعه فناوری‌های راهبردی و ارائه خدمات دانش‌بنیان، سهم قابل‌توجهی در تحقق اهداف اسناد بالادستی به‌ویژه در حوزه سلامت و صنعت داشته است.

در حوزه علوم انسانی و اجتماعی نیز جهاد دانشگاهی در پیشبرد حکمرانی علمی و تحقق اهداف توسعه‌ای نقش‌آفرینی می‌کند. در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی که دارای ظرفیت‌های علمی منحصر به فردی است، با توجه به چالش‌های کلانی مانند بحران آب و تغییرات اقلیمی، جهاد دانشگاهی در حال بازآرایی و بازآفرینی زنجیره پژوهش و فناوری برای ارائه راه‌حل‌های عملی است. امیدواریم در تمامی حوزه‌ها اعم از فنی و مهندسی، علوم پزشکی و سایر زمینه‌ها، جهاد دانشگاهی تلاش افزونی داشته باشیم تا گامی مؤثرتر در راستای خدمت به مردم ایران برداریم.

برای تحقق این اهداف، چه حمایت‌هایی از طرف دولت، مجلس و سایر نهادها نیاز است؟

هر حمایتی، ستودنی است. واقعیت بسیار مهم این است که بتوانیم با یک نگرش منسجم و یکپارچه، نه فقط برای جهاد دانشگاهی، بلکه برای کل کشور برنامه‌ریزی درست و کنترل عملکرد صحیح مدیریت علمی داشته باشیم. جهاد دانشگاهی امروز به عنوان یک نهاد معتبر شناخته می‌شود که تصمیم‌سازان و نهادهای حاکمیتی به آن استناد می‌کنند و نقش مهمی در پیشبرد اهداف علمی و فناوری کشور ایفا می‌کند. این جایگاه، حاصل سال‌ها تلاش بی‌وقفه و دلسوزانه دانشمندان و محققان این مجموعه است که بدون چشمداشت، برای پیشرفت کشور کوشیده‌اند و دستاوردهایشان همواره مایه افتخار جامعه علمی کشور بوده است.

اگر در سطح کلان سیاستگذاری‌های کشور، نگاه منسجمی وجود داشته باشد و این مأموریت‌ها به دست افراد توانمند و آزموده سپرده شود، قطعاً افتخارات بزرگی در کشور محقق خواهد شد و افتخارات بزرگی نصیب جوانان این مرز و بوم می‌شود؛ اما متأسفانه گاهی با موانع بوروکراتیک و تعارض منافع مواجه می‌شویم که دست و پای جامعه تخصصی را می‌بندد و این مسئله را باید جدی گرفت، زیرا تا زمانی که چنین مشکلاتی در نظام حکمرانی ما وجود داشته باشد، انگیزه دانشمندان و نیروهای جوان و مستعد، کاهش پیدا می‌کند و در نهایت، کل زنجیره علمی و فناوری کشور دچار اختلال می‌شود.

ما بودجه چندانی نسبت به برخی وزارتخانه‌ها دریافت نمی‌کنیم، در حالی که کارهایی که محققان جهاد دانشگاهی انجام می‌دهند، بسیار بزرگ‌تر و اثرگذارتر است. درواقع حمایت به اندازه‌ای که باید باشد، نیست و دلیل آن هم شاید این باشد که منافع برخی افراد به خطر می‌افتد. تبعیض‌ها و تعارض منافع در تخصیص بودجه به طرح‌های فناورانه و نوآورانه (چه از سوی معاونت علمی، مجلس یا دولت) یک مشکل اساسی است. گاهی بودجه پژوهشی به موقع نمی‌رسد و همین باعث هدر رفت زمان و منابع می‌شود، تا جایی که ممکن است کل پروژه از چرخه علمی خارج شود.

آیا جهاد دانشگاهی در زمینه تجاری‌سازی تحقیقات و ارتباط با صنعت با موانعی مواجه است؟

جهاد دانشگاهی به عنوان پل ارتباطی بین علم و صنعت عمل می‌کند، اما برای تحقق این پیوند، حمایت ویژه‌ای لازم است. بودجه‌های کلانی در کشور برای تحقیقات و تجاری‌سازی در نظر گرفته شده، اما اگر این منابع به موقع به دست محققان نرسد، کار خراب می‌شود. مثلاً، محصولی آماده است و خریدارش یک وزارتخانه است، اما در همان وزارتخانه ممکن است افرادی باشند که اگر این محصول داخلی خریداری شود منافعشان به خطر بیفتد. این یک چالش بزرگ در حوزه پژوهش و فناوری است.

در مدیریت دانش ضعف جدی داریم و انتقال دانش به نسل بعدی با غفلت مواجه شده است. برای پژوهش‌محور کردن یافته‌های علمی، باید چند قدم به عقب برگردیم و سیستم مدیریت دانش کشور را اصلاح کنیم. این مدیریت باید به گونه‌ای باشد که هم سریع عمل کند، هم دقیق باشد و هم شرایط کل کشور را با ذهنی منسجم در نظر بگیرد. نباید محقق را درگیر چالش‌های تأمین بودجه، تجاری‌سازی یا یافتن مشتری کنیم. وظیفه محقق این است که با روش علمی، چالش‌های کشور را حل کند، نه اینکه خودش دنبال بودجه و بازار بگردد.

یکی دیگر از چالش‌ها، وضعیت نامناسب پژوهش در دستگاه‌های اجرایی است. تخصیص منابع پژوهشی گاهی صرفاً بر اساس قانون بودجه انجام می‌شود، بدون توجه به اولویت‌های واقعی کشور. همچنین، شرایط اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، ضعف بودجه‌ریزی و کم‌توجهی به حوزه پژوهش و فناوری، همه دست به دست هم داده‌اند تا این بخش با مشکل مواجه شود. از طرفی، رقابت ناسالم بین نهادهای پژوهشی و دانشگاه‌ها در پروژه یا بی و نیازسنجی هم وجود دارد. اگر مدیریت یکپارچه‌ای بر دانش و پژوهش حاکم باشد، این موازی‌کاری‌ها و مشکلات پیش نمی‌آید.

برای پیشرفت واقعی، نیازمند حمایت همه‌جانبه دولت، مجلس و نهادهای مرتبط هستیم. باید موانع بوروکراتیک و تعارض منافع برطرف شود، بودجه‌ها به موقع تخصیص یابد، و مدیریت دانش به صورت یکپارچه و کارآمد پیاده‌سازی شود. تنها در این صورت است که می‌توانیم از ظرفیت‌های علمی کشور به بهترین شکل استفاده کنیم و به اهداف بزرگ ملی دست یابیم.

چشم‌انداز جهاد دانشگاهی برای دهه آینده در حوزه پژوهش چیست و چگونه می‌تواند به الگوی پیشرفت تبدیل شود؟

جهاد در اصل به معنای تلاش مومنانه است و وقتی این مفهوم در عرصه علم تحقق پیدا کند، جهاد دانشگاهی به عنوان نهادی پیشرو می‌تواند این آرمان را به بهترین شکل محقق کند. تحقق این روحیه جسورانه و متعهدانه در حوزه علم و فناوری فقط در سایه سه عنصر اساسی امید و ایمان، تکیه بر دانش روز و تلاش مستمر و بی‌وقفه امکان‌پذیر خواهد بود.

هدف اصلی جهاد دانشگاهی پیشرو بودن و خط‌شکنی در این عرصه است که این مهم با تکیه بر نیروی انسانی متخصص و توانمند محقق می‌شود. این نیروها دارای ویژگی‌های منحصر به فردی هستند: پرتلاش و با پشتکار بالا، دلسوز و سرشار از انگیزه، و متکی بر روحیه خودباوری و تفکر علمی.

جهاد دانشگاهی برای تبدیل به الگوی پیشرفت، چند راهبرد کلیدی را دنبال می‌کند؛ اولاً به جای تقلید صرف از روندهای جهانی، به دنبال پاسخگویی به چالش‌های بومی و خاص کشور است. ثانیاً با حمایت از پژوهش‌های بلندمدت، پر ریسک و پیش گاما نه، حتی در مواردی که منافع اقتصادی کوتاه‌مدت وجود ندارد، به تقویت فرهنگ پژوهش‌های علمی می‌پردازد. ثالثاً با الگوسازی موفقیت‌های خود در تولید فناوری‌های بومی در حوزه‌های راهبردی، به غلبه بر تحریم‌ها و محدودیت‌ها با تکیه بر دانش داخلی کمک می‌کند و در نهایت، این نهاد می‌تواند به عنوان الهام‌بخش سایر مراکز علمی کشور عمل کند.

پیام شما به جوانان و محققان آینده‌ساز چیست؟

مهم‌ترین پیام من این است که از آن هدیه الهی که خداوند به جوانان عطا کرده است، یعنی جسارت، نیروی جوانی و نشاط نهایت استفاده را ببرید. اگر به این سه ویژگی ذاتی خود که همراه با خودباوری و ایمان است، تکیه کنید، بدون شک خداوند هم برکات روزافزونی را شامل حال شما خواهد کرد و موفقیت‌های بزرگی برای شما و کشور عزیزمان رقم خواهد زد.

به توانایی‌های خود ایمان داشته باشید. در جهاد دانشگاهی ثابت کرده‌ایم که با توکل به خدا، تلاش مستمر و به‌کارگیری تخصص متعهدانه می‌توان بر هر مانع و محدودیتی غلبه کرد. شما هم با همین روحیه می‌توانید قله‌های رفیع علم و فناوری را فتح کنید و نام ایران عزیز را در جهان بدرخشانید.