«بوشهر» تشنه‌لب در کنار دریا؛ لزوم اصلاح الگوی کشت و سازگاری با کم‌آبی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: استان بوشهر، با وجود همجواری با دریا، این روزها با یک چالش جدی یعنی کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کند و کاهش بی‌سابقه بارندگی‌ها، افت سطح آب‌های زیرزمینی و فرسودگی زیرساخت‌های آبرسانی، بوشهر را در آستانه یک بحران تمام‌عیار آبی قرار داده است.

کاهش بارندگی و خشکسالی مداوم از مهمترین مشکلات در استان است؛ میزان بارندگی در بوشهر به کمتر از ۲۵۰ میلی‌متر در سال رسیده که در کنار نرخ بالای تبخیر، عملاً اتکا به منابع آبی سنتی را ناممکن کرده است.

دشت‌های استان بوشهر به دلیل برداشت بی‌رویه و کاهش تغذیه، در وضعیت ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار گرفته‌اند. این یعنی سفره‌های آب زیرزمینی دیگر توانایی تأمین نیازها را ندارند.

سد رئیسعلی دلواری که نقش حیاتی در تأمین آب شرب و کشاورزی دارد، با کاهش چشمگیر حجم ذخیره نسبت به سال گذشته روبروست. این زنگ خطری جدی برای فصل گرمای پیش‌رو است.

استان بوشهر با ۹۳۰ کیلومتر نوار ساحلی، پتانسیل عظیمی برای شیرین‌سازی آب دریا دارد. اگرچه ۱۶ سایت آب شیرین‌کن فعال با ظرفیت ۴۵ هزار مترمکعب در روز وجود دارد، اما این میزان برای جمعیت رو به رشد و مصرف بالا کافی نیست. باید این ظرفیت به بالای ۱۰۰ هزار مترمکعب در روز برسد.

مشکل آب در بوشهر واقعیتی انکارناپذیر است، اما نه یک سرنوشت محتوم. با یک رویکرد جامع، برنامه‌ریزی علمی، سرمایه‌گذاری هوشمندانه و از همه مهم‌تر، مشارکت همه‌جانبه مردم و مسئولین، می‌توان این چالش را مهار کرد.

بوشهر می‌تواند با بهره‌برداری هوشمندانه از ظرفیت‌های بی‌نظیر دریایی خود و با تغییر در الگوهای مصرف و کشت، به نمادی از تاب‌آوری و مدیریت پایدار منابع آبی در کشور تبدیل شود. آینده بوشهر، در گرو قطره قطره آبی است که امروز قدرش را می‌دانیم.

ارقام تکان‌دهنده و ضرورت تغییر

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر در گفتگو با خبرنگار مهر با ارائه آماری تأمل‌برانگیز از میزان آب مصرفی محصولات کشاورزی، به ضرورت تحول در شیوه کشت و آبیاری، و همچنین نگرانی‌های اجتماعی ناشی از کاهش سهم آب کشاورزان پرداخت.

مرتضی بحرانی با تأکید بر لزوم بازنگری در الگوهای کشت غالب، به آمارهای جالبی اشاره کرد که اهمیت این تغییر را دوچندان می‌کند؛ تصور کنید، برای تولید هر کیلوگرم خرما در استان بوشهر، بین ۴ تا ۸ هزار لیتر آب مصرف می‌شود! این در حالی است که همین میزان آب می‌تواند برای تولید بیش از ۲ کیلوگرم گندم (با مصرف تقریبی ۳۳۰۰ لیتر در هر کیلوگرم) یا حتی ۹۰ کیلوگرم چغندر قند پاییزه (با نیاز به تنها ۹۳ لیتر آب به ازای هر کیلوگرم) به کار رود.

وی با اشاره به هندوانه به عنوان یکی دیگر از محصولات آب‌بر، اضافه کرد: اقلیم خاص منطقه و شیوه‌های سنتی آبیاری، این ارقام را به مراتب وخیم‌تر می‌کند. این اعداد به وضوح نشان می‌دهند که زمان تغییرات بنیادین در نوع محصولات و روش‌های آبیاری فرا رسیده است.

نقشه راه برای کشاورزی نوین؛ از دشت تا گلخانه

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان به تلاش‌های اخیر در کمیته سازگاری با کم‌آبی اشاره کرد و گفت: در دو نشست اخیر، بحث‌های مهمی در خصوص تدوین الگوی کشت متناسب با ظرفیت آبی هر دشت و همچنین انتقال کشت سبزیجات و صیفی‌جات از مزارع روباز به محیط‌های کنترل‌شده مانند گلخانه‌ها مطرح شد. این اقدام نه تنها به مدیریت بهتر منابع آب کمک می‌کند، بلکه کیفیت و بهره‌وری را نیز افزایش می‌دهد.

وی با تأکید بر یک نکته کلیدی، اجرای این برنامه‌ها را مشروط دانست و افزود: همه این طرح‌های امیدبخش، در گرو یک چیز است؛ اعلام دقیق میزان آب قابل تخصیص برای هر دشت به صورت جداگانه. تا زمانی که این تفکیک اطلاعاتی صورت نگیرد، عملاً دست ما برای اجرای عملی و مؤثر این طرح‌ها بسته است.

آبیاری نوین: راهی به سوی کاهش مصرف

بحرانی به کاهش چشمگیر سهمیه آب بخش کشاورزی اشاره کرد و راهکار اصلی برای برون‌رفت از این چالش را در ترویج و اجرای طرح‌های آبیاری نوین دید.

او با اشاره به قانون برنامه توسعه هفتم، بر اهمیت این موضوع تأکید کرد: این قانون به صراحت بر لزوم استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری و کاهش وابستگی به منابع آب زیرزمینی تأکید دارد.

وی با اشاره به هدف‌گذاری برای کاهش مصرف آب، افزود: هدف ما، دستیابی به کاهش مصرف قابل توجهی است که از طریق اجرای آبیاری نوین در حدود هزار هکتار از اراضی زراعی محقق خواهد شد. در حال حاضر، با وزارت جهاد کشاورزی در تعامل هستیم تا کشت‌های غیرضروری را تا زمان نهایی شدن تخصیص آب، متوقف یا حداقل کاهش دهیم.

بحرانی به وضعیت نخیلات در مناطق دشتستان و آب‌پخش اشاره کرد و این مناطق را به عنوان شریان‌های اصلی تولید خرما در استان بوشهر معرفی کرد.

او با تأکید بر نقش محوری دشتستان و دشتی در اجرای الگوهای کشت جدید، گفت: برای برنامه‌ریزی دقیق و هوشمندانه در خصوص نخیلات این مناطق که مصرف آب بالایی دارند، نیاز مبرمی به تفکیک دقیق دشت‌ها بر اساس آب قابل تخصیص داریم. این اطلاعات، نقشه راه ما برای تضمین آینده پایدار این نخلستان‌های پربرکت خواهد بود.

استفاده از ظرفیت جوامع محلی

پژوهشگر حوزه آب در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: کمبود آب صرفاً یک مسئله مهندسی یا اقلیمی نیست؛ بلکه ریشه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن به‌اندازه جنبه‌های فنی و هیدرولوژیک اهمیت دارد.

حسین فیروزه اضافه کرد: از این منظر، شکل‌گیری یک هم‌افزایی پایدار میان نهادهای حاکمیتی، بخش خصوصی و مهم‌تر از همه، مردم و تشکل‌های مردمی، ضرورتی انکارناپذیر است.

وی افزود: تشکل‌های مردمی به عنوان پل ارتباطی میان سیاست‌گذاران و جامعه، نقشی کلیدی در ارتقای «سواد آبی» و گفتمان‌سازی پیرامون مصرف بهینه دارند. آنها می‌توانند با تکیه بر شبکه‌های محلی، انتقال دانش بومی و بسیج سرمایه اجتماعی، فاصله میان تصمیم‌سازی و اجرا را کاهش دهند.

احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی

فیروزه بیان کرد: تجربه‌های موفق ملی و بین‌المللی نشان می‌دهد که پایداری طرح‌های حفاظت از منابع آب، زمانی تضمین می‌شود که ذی‌نفعان محلی – از کشاورزان و بهره‌برداران تا شهروندان شهری – در فرآیند برنامه‌ریزی، اجرا و پایش، مشارکت واقعی و مؤثر داشته باشند.

وی ادامه داد: در شرایط کنونی، که تغییرات اقلیمی و افزایش تقاضا فشار بی‌سابقه‌ای بر منابع وارد کرده است، ظرفیت‌های اجتماعی باید به عنوان «زیرساخت نرم» مدیریت آب شناخته و تقویت شوند. آموزش و توانمندسازی جوامع محلی، مشارکت در طرح‌های احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی، کاهش تلفات شبکه‌های توزیع و اصلاح الگوی کشت، نمونه‌هایی از اقداماتی هستند که تنها با همراهی و مشارکت فعال مردم به نتیجه پایدار می‌رسند.

این پژوهشگر حوزه آب خاطرنشان کرد: مدیریت آب بدون حضور مؤثر جامعه، ناقص خواهد ماند. آینده پایدار منابع آبی کشور در گرو آن است که مردم، نه به عنوان مصرف‌کنندگان منفعل، بلکه به‌مثابه شرکای راهبردی در حکمرانی آب نقش‌آفرینی کنند.