تصمیمات متناقض نهادها بافت تاریخی اصفهان را فرسوده کرد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها-کوروش دیباج: بافت تاریخی اصفهان، شاهکار کم‌نظیر معماری و شهرسازی ایرانی، این روزها زیر فشار تخریب‌های گسترده، ساخت‌وسازهای غیرمجاز و بی‌توجهی به قوانین حفاظت میراث فرهنگی، نفس‌های آخر خود را می‌کشد. هر تصمیم نادرست در مدیریت شهری، هر کوتاهی در مرمت بناهای تاریخی و هر تداخلی میان نهادهای مسئول، به از دست رفتن تدریجی هویت و ارزش‌های فرهنگی این شهر منجر می‌شود. بافتی که روزگاری میزبان جریان زندگی، هنر و اقتصاد شهری بود، اکنون با تهدیدات جدی روبه‌روست و نیازمند اقدام فوری، سیاست‌گذاری هدفمند و همکاری دستگاه‌های متولی است.

خبرگزاری مهر در مجموعه گزارش‌های تخصصی خود، به بررسی سیاست‌ها، اقدامات و چالش‌های نهادهای مسئول حفاظت از بافت تاریخی اصفهان پرداخته و در این مسیر، عملکرد و موانع پیش‌روی اداره کل میراث فرهنگی، شهرداری، اداره کل اوقاف و امور خیریه و دانشگاه هنر اصفهان را واکاوی می‌کند. بخش نخست این گزارش‌ها، گفت‌وگو با امیر کرم‌زاده، مدیر کل میراث فرهنگی استان اصفهان است که ضمن تشریح مشکلات ساختاری، کمبود منابع و نیاز به هماهنگی بین دستگاه‌ها، به راهکارهای حفاظتی و اولویت‌های مرمتی بافت تاریخی اشاره کرده است.

اصلی‌ترین ضعف و چالش سیستماتیک در حفاظت از بافت زنده شهر اصفهان چیست و چرا تاکنون برنامه‌ای جامع برای جریان زندگی و فعالیت‌های اقتصادی در بافت تاریخی تدوین نشده است؟

بزرگ‌ترین چالش ما این است که ما نمی‌خواهیم خودمان را با میراث فرهنگی هماهنگ کنیم؛ این بزرگ‌ترین مشکل است. ما برای حفاظت از میراث فرهنگی، برای اینکه بافت زنده باشد و زندگی در آن جریان داشته باشد، هیچ برنامه مشخصی نداریم. وقتی می‌گوئیم ستاد بازآفرینی شهری، طرح‌های آن هنوز در شهر اصفهان اجرا نشده است. تازه ستاد بازآفرینی شروع به کار کرده و در بسیاری از شهرها اقداماتی انجام می‌دهد که هنوز طرح‌هایشان مصوب نشده‌اند، به ویژه در زمینه فقرزدایی و توانمندسازی کسانی که در بافت زندگی می‌کنند. این اقدامات نیازمند برنامه، بودجه، کمک و همفکری تمام دستگاه‌ها است؛ از کمیته امداد، بهزیستی، شهرداری، معاونت عمرانی استانداری، میراث فرهنگی گرفته تا بانک‌ها. اگر تصور کنیم مسئولیت بافت صرفاً بر عهده میراث فرهنگی است، اشتباه است؛ شهرداری هم به تنهایی مسئول نیست.

نقش و جایگاه دستگاه قضائی در الزام مالکین به مرمت و حفاظت از بناهای تاریخی چگونه تعریف می‌شود و چه سازوکارهایی برای مقابله با تعدد مالکین و عدم تمایل آن‌ها به مرمت وجود دارد؟

ما نیازمند حمایت دستگاه قضائی هستیم. برخی اتفاقات در بافت تاریخی می‌افتد که به اصطلاح فعالان حوزه میراث می‌گویند «آب زیر بناها» است. برای اینکه با مسببین برخورد کنیم و مالکین را الزام به مرمت کنیم، همکاری قضائی لازم است. بیشترین دغدغه ما در حوزه نگهداری بافت، بحث وراث است؛ تعدد مالکین و عدم تمایل آن‌ها به مرمت، چالش اصلی است. بهترین سازوکار این است که شهرداری اخطار دهد، مرجع قضائی تأمین دلیل کند و هزینه‌ها را تأمین کند؛ سپس مالک برای فروش یا دریافت نامه از شهرداری اقدام می‌کند.

از نظر شما، برای حفظ بافت تاریخی، کدام اقدامات فنی و مرمتی در اولویت قرار دارند و آیا بودجه کلان برای این اقدامات ضروری است؟

بهترین کاری که در بافت تاریخی می‌توان انجام داد، مقاوم‌سازی و استحکام‌بخشی است. بعضی دیوارها در وضعیت خط‌خطر هستند و ریزش کرده‌اند. این اقدامات نیازی به بودجه کلان ندارد و می‌توان با همکاری میراث فرهنگی، شهرداری و دستگاه قضائی انجام داد تا بافت حفظ شود.

بافت تاریخی اصفهان هنوز فاقد یک نهاد تصمیم‌گیرنده کل است. این خلأ ساختاری چه مشکلاتی در مدیریت و هماهنگی بین دستگاه‌ها ایجاد کرده است؟

تصمیمات بین شهرداری، میراث فرهنگی، اوقاف و سایر نهادها متناقض است. برخی وظایف شهرداری طبق قانون، حفاظت و نگهداری است؛ اوقاف متولی موقوفات و مساجد است، اما در عمل برخی بناها مانند مسجد سید و مسجدجامع عباسی از محل درآمد موقوفات مرمت نمی‌شوند. برخی املاک فروخته شده و درآمد کافی برای مرمت باقی نمانده است و در زمان مدیریت من تاکنون با گزارش یا مستنداتی مواجه نشده‌ام که نشان دهد محل درآمد موقوفات مسجد جامع عباسی برای مرمت آن هزینه شده باشد.

با توجه به محدودیت‌های نیروی انسانی و امکانات، چه میزان از بافت و بناهای تاریخی شهر اصفهان واقعاً تحت پوشش و حفاظت مستقیم میراث فرهنگی قرار دارد؟

میراث فرهنگی یک دستگاه حاکمیتی است و بودجه و نیروی کافی ندارد. کل یگان حفاظت استان اصفهان ۷۰ نفر است. با این کمبود نیرو، ما شاید بتوانیم ۱۰ تا ۱۵ درصد مأموریت‌ها را انجام دهیم؛ بقیه مسئولیت بر عهده مردم و سایر دستگاه‌هاست.

در زمینه دیده‌بانی و میراث‌بانی، چه چالش‌هایی باعث شده برخی تخلفات مشاهده شده در بافت تاریخی بدون پیگیری باقی بماند؟

بسیاری مواقع دیده‌بانی می‌کنیم اما نمی‌توانیم اقدام کنیم. به عنوان نمونه تخلفات دیوارنویسی یا روشن کردن شمع در بناها اتفاق می‌افتد. بدون همکاری نیروی انتظامی و دستگاه قضائی، دیده‌بانی تنها به سوژه‌سازی رسانه‌ای تبدیل می‌شود. وظیفه میراث فرهنگی، اعلام ضوابط و نظارت بر اجرای قوانین توسط دستگاه‌هاست؛ توان ما محدود است و نمی‌توانیم به تنهایی از پس همه بناهای تاریخی برآییم.

با توجه به مالکیت‌های متنوع بناها، شامل اوقاف، شهرداری و بخش خصوصی، میراث فرهنگی تا چه حد توانایی دخالت و حفاظت از این بناها را دارد و چه سازوکار قانونی برای این همکاری وجود دارد؟

دربسیاری موارد ناچاریم نظارت و اقدامات حمایتی داشته باشیم. شهرداری‌ها و اوقاف مکلف به مرمت هستند، اما اغلب انجام نمی‌دهند. میراث فرهنگی وظیفه دارد ضوابط را اعلام و اجرای آن را نظارت کند. روزانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ استعلام پاسخ می‌دهیم که نشان‌دهنده حجم نظارت گسترده است.

آخرین وضعیت حریم بافت تاریخی اصفهان چگونه است و آیا تصمیمی برای بازنگری یا اصلاح آن گرفته شده است؟

حریم بافت تاریخی در حال بازنگری است و هنوز تصمیم قطعی اتخاذ نشده است. ما به دنبال تسهیل ضوابط برای مردم هستیم تا بافت تاریخی بتواند حفظ شود و اقتصادی باقی بماند. هر گونه اصلاح ضابطه باید با هماهنگی شوراهای فنی، مشاوران و شورای عالی شهرسازی انجام شود.

تعامل و همگرایی بین دستگاه‌های مسئول حفاظت از بافت تاریخی چگونه است و چه میزان موفقیت در هماهنگی بین نهادهای متولی حاصل شده است؟

تعامل خوبی وجود دارد. استاندار فعلی میراث‌دوست است و شهردار نیز همین نگاه را دارد. تعامل بین نهادها باعث می‌شود هم مردم و هم دستگاه‌ها سود ببرند. برخی تخلفات پیمانکاران مانند گذر کمر زرین، تحت نظارت شهرداری بوده و اقدامات اصلاحی انجام شده است.

اولویت اصلی شما در حفاظت و احیای بافت تاریخی اصفهان چیست و چه راهکارهایی برای ارتقای همکاری بین دستگاه‌ها و مردم پیشنهاد می‌کنید؟

هم‌افزایی دستگاه‌ها، اجرای قوانین و مقررات و مشارکت مردم اهمیت دارد. میراث فرهنگی باید اولویت داشته باشد و با همکاری سایر نهادها، حفاظت واقعی از بافت تاریخی تحقق یابد.