جنگلبانی با دستان خالی؛ زاگرس در آتش بی‌توجهی می‌سوزد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: استان کرمانشاه، سرزمینی که بر دامنه‌های زاگرس قد برافراشته و با جنگل‌های بلوط، پوشش گیاهی متنوع و حیات‌وحش ارزشمندش شناخته می‌شود، یکی از ذخایر حیاتی و کم‌نظیر ایران در حوزه محیط زیست به شمار می‌آید. این منطقه نه‌تنها از منظر منابع طبیعی، بلکه از حیث اکولوژیک و فرهنگی نیز نقشی تعیین‌کننده در پایداری زیست‌بوم غرب کشور دارد. اما حقیقتی که کمتر در قاب رسانه‌ها یا آمارهای رسمی به چشم می‌آید، این است که بقای این سرمایه عظیم طبیعی بیش از آنکه مدیون باران‌های موسمی یا خاک حاصلخیز باشد، حاصل ایستادگی مردانی است که بی‌هیچ ادعا، بار پاسداری از طبیعت را بر دوش می‌کشند؛ جنگلبانان کرمانشاه.

جنگلبانان در خط مقدم حفاظت از عرصه‌های طبیعی، همان نگهبانان خاموشی‌اند که حیات جنگل، مرتع و گونه‌های جانوری به تلاش‌های شبانه‌روزی آنان وابسته است. مأمورانی که با وجود کمبود امکانات، در سخت‌ترین شرایط اقلیمی و در مسیرهای صعب‌العبور، مأموریت گشت، پایش و مقابله با تخریب منابع طبیعی را بر عهده دارند. وظیفه آنان تنها حضور در جنگل و مراتع نیست؛ این افراد همزمان باید با قاچاق چوب مبارزه کنند، در برابر آتش‌سوزی‌های گسترده بایستند، از شکار غیرمجاز جلوگیری نمایند و در برابر دست‌اندازی به عرصه‌های طبیعی ایستادگی کنند. هر یک از این مأموریت‌ها، اگرچه به ظاهر بخشی از وظایف اداری محسوب می‌شود، اما در عمل به معنای به خطر انداختن جان برای صیانت از سرمایه‌های ملی است.

با این حال، واقعیت تلخ آن است که شمار جنگلبانان در کرمانشاه با وسعت عرصه‌های طبیعی استان همخوانی ندارد. آمارها نشان می‌دهد که به طور میانگین هر جنگلبان باید هزاران هکتار جنگل و مرتع را تحت نظر داشته باشد؛ رقمی که از نظر کارشناسان عملاً امکان نظارت مستمر و مؤثر را ناممکن می‌سازد. تصور کنید فردی با حداقل تجهیزات، در گرمای تابستان یا سرمای زمستان، ناچار است مسیرهایی را طی کند که حتی خودروهای دو دیفرانسیل نیز به سختی در آن تردد می‌کنند، آن هم برای مقابله با پدیده‌هایی چون قاچاق سازمان‌یافته چوب یا آتش‌سوزی‌های گسترده.

این کمبود نیرو، در کنار فشارهای روزافزون بر عرصه‌های طبیعی ناشی از تغییرات اقلیمی، خشکسالی و افزایش جمعیت، کار جنگلبانان را دشوارتر از همیشه کرده است. طی سال‌های اخیر، هر بار که حادثه‌ای مانند آتش‌سوزی جنگل‌های بلوط در منطقه‌ای از کرمانشاه رخ داده، نخستین کسانی که خود را به دل حادثه رسانده‌اند، همین مأموران منابع طبیعی بوده‌اند؛ افرادی که گاه بدون کوچک‌ترین تجهیزات ایمنی یا پشتیبانی، تنها با دستان خالی یا ابزارهای ابتدایی، با شعله‌های آتش مقابله کرده‌اند.

البته در سال‌های اخیر پروژه‌هایی برای بهبود وضعیت حفاظت در دستور کار قرار گرفته است؛ از هوشمندسازی نظارت و استفاده از پهپادها برای پایش جنگل‌ها گرفته تا برگزاری دوره‌های آموزشی برای نیروهای تازه‌وارد و تلاش برای تعامل با جوامع محلی به‌منظور تقویت حس مسئولیت‌پذیری مردم نسبت به منابع طبیعی. اما واقعیت این است که هیچ‌یک از این طرح‌ها بدون تخصیص بودجه کافی، تصویب قوانین حمایتی جدی و فراهم شدن بسترهای حقوقی و قضائی، نمی‌تواند به‌طور کامل به نتیجه برسد.

جنگلبانان به‌رغم نقش خطیری که بر عهده دارند، همچنان از کمبود امکانات و ضعف حمایت‌های قانونی رنج می‌برند. بسیاری از آنان در جریان مأموریت‌های خود با تهدید، درگیری و حتی آسیب جسمی مواجه شده‌اند، بی‌آنکه پشتوانه حقوقی یا قضائی کافی برای حمایت از آنان وجود داشته باشد. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای جهان، جنگلبانان در ردیف نیروهای حفاظتی با اختیارات قانونی گسترده شناخته می‌شوند.

حفظ منابع طبیعی کرمانشاه بدون حضور مقتدر جنگلبانان ممکن نیست. آنان ستون فقرات حفاظت از اکوسیستم‌های این استان به شمار می‌روند و آینده جنگل‌های بلوط، مراتع و زیستگاه‌های جانوری به پایداری آنان وابسته است. اگر قرار باشد این گنجینه طبیعی برای نسل‌های آینده حفظ شود، باید جنگلبانان نه‌تنها از نظر تجهیزاتی و مالی، بلکه در عرصه حقوقی و اجتماعی نیز پشتیبانی شوند. این پشتیبانی می‌تواند از تأمین خودروهای مناسب گشت‌زنی و تجهیزات ایمنی آغاز شود و تا تصویب قوانین سخت‌گیرانه علیه متخلفان عرصه‌های طبیعی و حمایت‌های قضائی ویژه از مأموران ادامه یابد.

امروز دیگر روشن است که جنگلبان تنها یک کارمند ساده در اداره منابع طبیعی نیست؛ او حافظ میراثی است که نابودی‌اش به معنای از دست رفتن بخشی از هویت ملی و زیست‌محیطی کشور خواهد بود. امید می‌رود با تقویت توان نیروهای حفاظتی و همراهی مردم، آینده‌ای پایدار برای طبیعت زیبای کرمانشاه رقم بخورد؛ آینده‌ای که در آن، بلوط‌های کهنسال همچنان سایه بر زمین داشته باشند و پرندگان و جانوران در زیستگاه‌های امن خود ادامه حیات دهند.

تمرکز فعالیت جنگلبانان کرمانشاه در جنگل‌های نیمه‌غربی و شمالی استان

علی حسن‌زاده رئیس آموزش و ترویج اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: استان کرمانشاه به دلیل قرار گرفتن در سه بخش اکولوژیک متفاوت شامل جنگلی، مرتعی و بیابانی، پهنه‌های حفاظتی گسترده‌ای دارد، اما به دلیل اهمیت پوشش گیاهی و زیستی جنگل‌های زاگرس، بیشترین فعالیت جنگلبانان در مناطق جنگلی نیمه‌غربی و شمالی متمرکز شده است.

وی افزود: جنگل‌های زاگرس در کرمانشاه عمدتاً در ارتفاعات و نواحی صعب‌العبور قرار دارند، از این‌رو جنگلبانان باید توان بدنی بالا و مهارت لازم برای عبور از مسیرهای کوهستانی را داشته باشند.

رئیس آموزش و ترویج اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمانشاه تصریح کرد: هر جنگلبان وظایف متنوعی بر عهده دارد؛ از جمله مقابله با آتش‌سوزی‌های فصلی، پیشگیری از قاچاق چوب، جلوگیری از تخریب اراضی جنگلی، مدیریت تنش‌های محلی و همچنین برقراری ارتباط مؤثر با جوامع محلی و عشایری.

به گفته حسن‌زاده، حفاظت از جنگل‌ها و منابع طبیعی، مدیریت آتش‌سوزی‌های جنگلی، آموزش و ترویج فرهنگ حفاظت از منابع طبیعی و نظارت بر فعالیت‌های انسانی در جنگل‌ها همچون گردشگری، شکار و بهره‌برداری از منابع طبیعی از مهم‌ترین وظایف جنگلبانان استان به شمار می‌رود.

وی در ادامه با اشاره به تفاوت‌های موجود میان جنگلداری ایران و دیگر کشورها گفت: این تفاوت‌ها ناشی از مجموعه‌ای از عوامل تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی است و برای بهبود شرایط جنگلداری در کشور، باید بر مشارکت جوامع محلی، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، حمایت جدی از جنگلبانان و همچنین ارتقای همکاری‌های بین‌المللی و تبادل تجربیات تمرکز داشت.

ضرورت حمایت برای تجهیز جنگلبانان کرمانشاهی

رئیس آموزش و ترویج اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمانشاه خاطرنشان کرد: جنگلبانان این استان با مجموعه‌ای از چالش‌های هم‌زمان و جدی روبه‌رو هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به توسعه پروژه‌های عمرانی و تصرف اراضی، ضعف قوانین بازدارنده و پیگیری قضائی، کمبود شدید نیرو و تجهیزات، چرای بی‌رویه دام و ورود دام مازاد به جنگل و مرتع، قاچاق و برداشت غیرمجاز چوب و هیزم، قطع درختان بلوط برای تهیه زغال و همچنین آتش‌سوزی‌های گسترده و صعب‌الاطفاء در فصل گرما اشاره کرد؛ موضوعاتی که حفاظت از منابع طبیعی زاگرس را بسیار دشوار می‌سازد.

وی در پایان یادآور شد: گرچه جنگلبانان کرمانشاه تا حدودی به ابزارهای مدرن مانند دستگاه‌های GPS مجهز شده‌اند، اما تجهیز کامل این نیروها و بهره‌گیری گسترده از فناوری‌هایی همچون پهپادها هنوز در مراحل محدود و آزمایشی قرار دارد و تحقق کامل آن نیازمند حمایت‌های بیشتری است.

با دست خالی از جنگل دفاع می‌کنیم

یکی از جنگلبانان استان کرمانشاه که نخواست نامش فاش شود، در گفتگو با خبرنگار مهر از روزگار سخت مدافعان زاگرس سخن گفت و تاکید کرد که با وجود کمبود امکانات، برای حفاظت از جنگل‌های بلوط ایستاده‌ایم.

او از همان ابتدا گفتگو را با بغضی فروخورده آغاز می‌کند: جنگل برای ما فقط یک عرصه کاری نیست، خانه ماست. هر درخت بلوط برایمان مثل یک عضو خانواده است. وقتی شعله‌های آتش به جانشان می‌افتد یا اره قاچاقچی‌ها تنه‌شان را می‌بُرد، انگار بخشی از وجودمان را می‌برند.

این جنگلبان که سال‌هاست در ارتفاعات صعب‌العبور زاگرس خدمت می‌کند، از دشواری‌های مسیر گفت: بسیاری از مناطق جنگلی کرمانشاه تنها با ساعت‌ها کوه‌پیمایی می‌توان رسید. ما نه خودروهای مناسب داریم و نه تجهیزات کافی. وقتی آتش‌سوزی رخ می‌دهد، مجبوریم با بیل و شاخه‌های سبز به دل آتش بزنیم. بارها همکارانم دچار سوختگی شدند اما باز هم ایستادند.

وی با اشاره به تهدیدهایی که جنگلبانان با آن روبه‌رو هستند، افزود: جنگلبان فقط با طبیعت طرف نیست، با آدم‌هایی هم سر و کار داریم که گاهی حاضرند برای قاچاق چوب یا تصرف زمین با ما درگیر شوند. اینجا جنگلبانی فقط نگهبانی نیست؛ جان‌فشانی است.

در بخش دیگری از گفتگو، این جنگبان از چالش چرای بی‌رویه دام گفت: هر روز صدها رأس دام وارد جنگل‌ها می‌شود. ما می‌دانیم زندگی عشایر به این دام‌ها وابسته است، اما وقتی پوشش گیاهی نابود شود، دیگر چیزی برای آینده باقی نمی‌ماند. بارها خواهش کرده‌ایم که برای تعادل بین زندگی مردم و بقای جنگل راه‌حلی پیدا شود.

این جنگلبان از کمبود نیرو و امکانات هم گلایه داشت: تعداد جنگلبان‌ها بسیار کم است و وسعت عرصه‌هایی که باید مراقبت کنیم بسیار زیاد. گاهی یک نفر باید مسئولیت هزاران هکتار جنگل را به دوش بکشد. تجهیزات‌مان هم قدیمی و ناکافی است؛ از خودرو گرفته تا لباس‌های ایمنی و ابزارهای خاموش کردن آتش.

وی در پایان گفت: با وجود همه این مشکلات، عشق به جنگل و زاگرس ما را سر پا نگه داشته است. وقتی باران روی برگ‌های بلوط می‌ریزد یا نسیم خنک کوهستان می‌وزد، حس می‌کنیم همه سختی‌ها ارزشش را داشت. ما به امید روزی کار می‌کنیم که جنگل‌های زاگرس به جای نابودی، دوباره نفس بکشند.

حمایت از جنگلبانان، شرط بقای زاگرس

حفاظت از منابع طبیعی کرمانشاه تنها یک مأموریت اداری نیست، بلکه رسالتی حیاتی برای حفظ آینده زاگرس و نسل‌های بعدی است. جنگلبانان این استان با وجود کمبود شدید نیرو، نبود تجهیزات کافی و ضعف قوانین حمایتی، همچنان در خط مقدم پاسداری از جنگل‌های بلوط و عرصه‌های طبیعی ایستاده‌اند. روایت‌های آنان نشان می‌دهد که جنگلبانی در ایران تنها یک شغل ساده نیست؛ بلکه تلاشی طاقت‌فرسا برای حفظ میراثی ملی است که نابودی آن پیامدهای جبران‌ناپذیری برای محیط زیست و حیات مردم خواهد داشت.

بنابراین، اگر قرار است جنگل‌های زاگرس همچنان سبز بمانند و زیست‌بوم غرب کشور پایداری خود را حفظ کند، باید حمایت از جنگلبانان به یک اولویت جدی تبدیل شود. این حمایت تنها در تأمین ابزار و امکانات خلاصه نمی‌شود، بلکه نیازمند اصلاح قوانین، پشتیبانی قضائی، جلب مشارکت جوامع محلی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است. تنها با چنین رویکردی می‌توان امید داشت که جنگلبانان با دلگرمی بیشتر و توان افزون‌تر، در مسیر دشوار اما پرافتخار حفاظت از جنگل‌های کرمانشاه گام بردارند.