دریاچه‌های جهان در سراشیبی زوال؛ به‌زودی اثری از آب نخواهد بود!

به گزارش خبرگزاری مهر، تسنیم نوشت: بیش از ۱۰۰ میلیون دریاچه در سراسر سیاره ما پراکنده‌اند؛ پهنه‌هایی آبی که برای قرن‌ها به‌عنوان ذخایر حیاتی آب شیرین، زیستگاه‌های بی‌بدیل و پشتوانه‌ای برای حیات انسانی شناخته شده‌اند اما امروز بسیاری از آنها دیگر شباهتی به گذشته ندارند. از بولیوی تا آفریقای جنوبی، تغییرات اقلیمی، آلودگی و برداشت بی‌رویه منابع آبی، سیمای دریاچه‌ها را به‌طور بنیادین دگرگون کرده است؛ برخی خشکیده و به کویر نمکی بدل شده‌اند، برخی دیگر از شدت بارش‌ها لبریز و برخی حتی سبزرنگ شده‌اند.

دیانا کوپانسکی، رئیس واحد اکوسیستم‌های آب شیرین و تالاب‌های برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) می‌گوید: امروز شماری از شناخته‌شده‌ترین و مهم‌ترین دریاچه‌های جهان تنها سایه‌ای از گذشته خود هستند، ما باید این روند زوال را متوقف کنیم؛ چراکه تداوم آن برای صدها میلیون انسانی که بقای‌شان به این دریاچه‌ها وابسته است فاجعه‌بار خواهد بود.

تغییرات اقلیمی؛ چرخه آبی در حال فروپاشی

هیئت بین‌المللی کارشناسان اقلیم تأکید کرده است که تغییرات اقلیمی، چرخه حساس هیدرولوژیکی جهان را برهم زده است. افزایش دما تبخیر را شدت داده و الگوهای بارش را جابه‌جا کرده است، در جایی چون کیپ‌تاون آفریقای جنوبی، این تغییرات نزدیک بود ۴.۷ میلیون نفر را در آستانه بی‌آبی مطلق قرار دهد.

در دیگر نقاط، ترکیب دمای بالا و بارش‌های شدید موجب سرریز شدن دریاچه‌ها می‌شود؛ پدیده‌ای که احتمال دارد در آینده گریبان «دریاچه تورکانا» در کنیا را بگیرد و زندگی ۱۵ میلیون نفر حاشیه‌نشین آن را تهدید کند. در مناطق کوهستانی نیز ذوب سریع یخچال‌ها خطر بروز سیلاب‌های ناگهانی موسوم به «گسیختگی دریاچه‌های یخچالی» را افزایش داده است.

برداشت بی‌رویه؛ دشمن پنهان دریاچه‌ها

اگرچه تغییرات اقلیمی ویرانگر است، اما به‌گفته کوپانسکی، گاه خسارت‌های انسانی از رهگذر برداشت بیش‌ازحد آب، مخرب‌تر است. انحراف مسیر رودخانه‌ها برای تأمین آب شهرها، احداث سدهای برق‌آبی یا آبیاری کشاورزی از مهم‌ترین دلایل خشکیدن دریاچه‌هاست.

«دریای آرال» در آسیای مرکزی نماد این فاجعه است؛ دریاچه‌ای که زمانی چهارمین دریاچه بزرگ جهان بود و پس از انحراف رودخانه‌هایش در دهه ۱۹۶۰ به بیابانی خشک بدل شد، در بولیوی نیز «دریاچه پوپو» که دومین دریاچه بزرگ کشور بود، اکنون تنها یک کویر نمکی است.

طبق گزارش UNEP و UN-Water در سال ۲۰۲۴، در ۳۶۴ حوضه آبریز جهان، دریاچه‌ها و منابع آب سطحی در حال کوچک شدن یا نابودی کامل هستند؛ زیست‌بوم‌هایی که حدود ۹۳ میلیون نفر اطرافشان زندگی می‌کنند.

آلودگی؛ مرگ تدریجی دریاچه‌ها

فاضلاب خام و پساب‌های کشاورزی سرشار از نیتروژن و فسفر، امروز تهدیدی جدی برای حیات دریاچه‌ها محسوب می‌شوند، این ترکیبات می‌توانند سبب مرگ ماهی‌ها، شکوفایی جلبکی سمی و ایجاد «مناطق مرده» فاقد اکسیژن شوند.

نمونه بارز این وضعیت را می‌توان در «دریاچه ویکتوریا» بزرگ‌ترین دریاچه آفریقا دید؛ جایی که تکثیر نوعی باکتری، آب آن را سبز کرده است. پایش‌های UNEP روی ۴ هزار دریاچه بزرگ جهان نشان می‌دهد که بیش از یک‌چهارم آنها کدرتر شده‌اندو حدود ۱۵ درصدشان افزایش مواد آلی را تجربه می‌کنند؛ نشانه‌ای آشکار از ورود آلودگی ناشی از شهرها، مزارع و صنایع.

راهکارها؛ امیدی برای آینده

دریاچه‌ها ۹۰ درصد آب شیرین سطحی جهان را در خود جای داده‌اند و معیشت حدود ۶۰ میلیون نفر مستقیماً به آنها وابسته است، با این حال کارشناسان معتقدند هنوز می‌توان این روند را معکوس کرد، سه اقدام اساسی پیشنهاد شده است:

مدیریت یکپارچه منابع آب؛ برنامه‌ریزی جامع برای توزیع آب میان کشاورزی، صنعت و دیگر بخش‌ها بدون آسیب به اکوسیستم‌ها.

رویکرد حوضه‌محور؛ مشارکت جوامع محلی، بومیان، بخش خصوصی و کشاورزان برای حل چالش‌های دریاچه‌ها.

سرمایه‌گذاری در پایش و داده‌ها؛ رصد مداوم کیفیت و کمّیت آب برای پیشگیری از بحران‌های ناگهانی.

این اقدامات بخشی کلیدی از «چارچوب جهانی تنوع زیستی کونمینگ مونترال» است که کشورها را ملزم می‌کند تا سال ۲۰۳۰، دست‌کم ۳۰ درصد از آب‌های داخلی از جمله دریاچه‌ها را حفاظت و بازسازی کنند.

کوپانسکی تأکید می‌کند: خبر خوب این است که ما دانش و فناوری لازم را برای تغییر این وضعیت داریم، تنها چیزی که کم داریم، اراده‌ای جدی برای حفاظت از دریاچه‌ها به‌عنوان منابعی بی‌بدیل است.