رصدخانه مصطفی قلب تازه ترویج علم در جهان اسلام

سید محمدحسین میرهاشمی، مدیر ارتباطات و ترویج بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) در گفتگو با خبرنگار مهر،گفت: رصدخانه بنیاد علم و فناوری مصطفی در سال ۱۴۰۳، با تجمیع ظرفیت‌های علمی و ترویجی بنیاد و گردهمایی گروهی از علاقه‌مندان به ترویج علم شکل گرفت. پیش از این، فعالیت‌های بنیاد در حوزه ترویج علم به‌صورت پراکنده و نامنسجم انجام می‌شد، اما با راه‌اندازی سازوکار رصدخانه، این اقدامات هدفمند و شبکه‌ای شدند و حول محور گروهی از دانشجویان و علاقه‌مندان به ترویج علم متمرکز گشتند.

وی مأموریت اصلی رصدخانه را این‌گونه تشریح کرد:این گروه، مأموریت خود را انتقال محتوای علمی و تخصصی بنیاد به زبان ساده برای عموم جامعه، به‌ویژه جامعه دانشگاهی ایران و جهان اسلام تعریف کرده است. دغدغه اصلی آن‌ها، قابل فهم‌ کردن محتوای بسیار تخصصی در مرزهای علم و فناوری برای عموم بوده است؛ مسئله‌ای که اغلب در قالب پرسش‌هایی چون «چرا باید به یک دانشمند جایزه داد؟» یا «اهمیت دستاورد او چیست؟» مطرح می‌شد.

مدیر ارتباطات و ترویج بنیاد در ادامه افزود: در قلب فعالیت‌های رصدخانه، گروهی از «مروجان علم» قرار دارند که با مطالعه دستاوردهای علمی، بررسی منابع، گفت‌وگو با متخصصان و دانشگاهیان، به تولید محتوا می‌پردازند. خروجی این فعالیت‌ها متنوع است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها «کافه‌ علم‌های جایزه مصطفی» است. این برنامه از اردیبهشت ۱۴۰۰ آغاز شد و محوری‌ترین موضوع آن، دستاوردهای برگزیدگان جایزه مصطفی است. کافه‌ها در فضای صمیمی و غیررسمی برگزار می‌شوند؛ جایی که استاد یا مروج علم، چه یک متخصص دانشگاهی و چه یک ارتباط‌گر علمی، خارج از فضای متعارف دانشگاه به همراه مخاطبان به گفت‌وگو می‌نشیند.

وی با اشاره به یکی از برنامه‌های قدیمی‌تر بنیاد گفت: از دیگر برنامه‌های رصدخانه، «مسابقه‌های دانش‌آموزی نور» است که قدیمی‌ترین فعالیت ترویجی بنیاد محسوب می‌شود و از سال ۱۳۹۵ آغاز شده است. این مسابقه در هر دوره به گرامیداشت یک دانشمند برجسته اختصاص یافته است: سال ۱۳۹۵: ابن هیثم، با محوریت فیزیک نور، سال ۱۳۹۶: پروفسور جکی این، در حوزه موضوعات علمی، سال ۱۳۹۷: مکانیک و سازوکارهای کوانتومی، سال ۱۳۹۸: پروفسور عمر یاغی، برگزیده دوره نخست جایزه مصطفی، با موضوع انرژی و مواد و سال ۱۴۰۰: ابوریحان بیرونی، با محور آزمایش‌های بینایی و خطاهای دید.

او همچنین گفت: در این پنج دوره، شرکت‌کنندگانی از ۱۱ کشور از جمله پاکستان، افغانستان، الجزایر، مالزی، مراکش، هند، ترکیه، عراق، تانزانیا، تونس و ایران حضور داشته‌اند. دوره ششم مسابقه با موضوع «طبیعت» و گرامیداشت پروفسور چودری، برگزیده دوره چهارم جایزه مصطفی در حال برگزاری است و مهلت ارسال آثار یک دقیقه‌ای دانش‌آموزان تا پایان مرداد تمدید شده است.

میرهاشمی درباره دیگر فعالیت‌های این رصدخانه افزود:از فعالیت‌های تازه رصدخانه می‌توان به «علم‌کاوی» اشاره کرد؛ پویشی مجازی با هشتگ علم‌کاوی که تاکنون ۱۳ مرحله فراخوان داشته است. در هر مرحله، از مخاطبان خواسته می‌شود دستاوردهای یکی از برگزیدگان جایزه مصطفی را به زبان ساده بازگو کرده و در شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند. آثار برگزیده در این طرح مورد تقدیر قرار می‌گیرند.

او ادامه داد: همچنین «رصدگران جایزه مصطفی» به عنوان رقابتی میان علاقه‌مندان به علم برای تولید محتوای رویدادهای هفته جایزه مصطفی برگزار می‌شود. این برنامه برای نخستین بار در سال ۱۴۰۲ در اصفهان متولد شد و امسال دومین دوره آن همزمان با هفته جایزه مصطفی برگزار خواهد شد. پس از انتشار فراخوان تولید محتوای علمی در حوزه علم و فناوری، گروهی از علاقه‌مندان پس از آموزش‌های اولیه، اقدام به تولید محتوا کردند. برترین شرکت‌کنندگان به پنجمین هفته و دوره جایزه مصطفی راه یافتند و با حضور در استیج و رویدادهای ترویجی این جشنواره، محتوای مرتبط را تهیه کردند. در پایان، آثار برتر انتخاب و معرفی شدند تا این رقابت به محفلی برای علاقه‌مندان تولید محتوای علمی بدل شود.

مدیر ترویج علم بنیاد مصطفی همچنین به رویداد «جشن علم» اشاره کرد و گفت:از دیگر برنامه‌های مهم رصدخانه، «جشن علم» است که تاکنون دو بار برگزار شده است. نخستین جشن همزمان با شب یلدا در سال ۱۴۰۲ و دومین جشن در روز جهانی علم، به تاریخ ۲۰ آبان ۱۴۰۳، در پارک فناوری پردیس و با حضور ۴۰۰ دانشجو از دانشگاه‌های مختلف کشور برگزار شد. این رویداد یک‌روزه با رونمایی از سردیس‌های برگزیدگان پنجمین دوره جایزه مصطفی به پایان رسید.

وی درباره تولیدات رسانه‌ای رصدخانه نیز گفت:رصدخانه علاوه بر رویدادها، خروجی‌های محتوایی غیررویدادی نیز دارد. از جمله، پادکست «رصدخانه» و پادکست «Observatory» به زبان انگلیسی که در هر دو نسخه، با روایت‌هایی جذاب، دستاوردهای برگزیدگان جایزه مصطفی را به زبان ساده بیان می‌کند. همچنین نشریه «Observatory» تاکنون دو شماره به زبان انگلیسی و یک ویژه‌نامه فارسی منتشر کرده است؛ نشریه‌ای که با گزارش‌ها و یادداشت‌های ارتباط‌گران علم، گفت‌وگو با برگزیدگان جایزه و مصاحبه با اساتید برجسته دانشگاه‌های جهان اسلام، به معرفی دستاوردهای علمی می‌پردازد.

میرهاشمی در پایان با اشاره به الهام‌بخشی تجربه تاریخی رصدخانه مراغه، اظهار کرد: ایده شکل‌گیری رصدخانه، برگرفته از تجربه تاریخی رصدخانه مراغه است؛ جایی که در عصر خواجه نصیرالدین طوسی، دانشمندانی از سراسر جهان اسلام و حتی کشورهایی چون چین گرد هم می‌آمدند و پروژه‌های علمی مشترک انجام می‌دادند. رصدخانه بنیاد مصطفی نیز با الهام از این الگو، بستری را ایجاد کرده تا علاقه‌مندان علم برای فعالیت‌های ارتباط‌گری و ترویج علمی گرد هم آیند.

وی ادامه داد: در طول یک سال و نیم گذشته، بسیاری از برنامه‌های پیشین بنیاد زیر چتر رصدخانه قرار گرفته و با نظم و ساختاری مشخص اجرا شده است. اکنون فراخوان‌های علم‌کاوی در دو بخش دانش‌آموزی و دانشجویی برگزار می‌شود؛ کافه‌های علمی نیز میزبان هر دو قشر هستند و «جشن علم» تلفیقی از همه فعالیت‌های ترویجی از جمله کافه‌ها، علم‌کاوی و سایر محورهای رصدخانه محسوب می‌شود.

وی چشم‌انداز آینده رصدخانه را این‌گونه توصیف کرد: چشم‌انداز رصدخانه در آینده، توسعه رویدادها و برنامه‌های تازه و تبدیل‌شدن به یکی از مهم‌ترین قطب‌های ترویج علم در جهان اسلام است