صدای خشکسالی در گلوی کویر؛ پژواکی خاموش در گوش پایتخت

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: در کویری که سال‌هاست به آسمان چشم دوخته، ترک‌های عمیق زمین گواهی بر دهه‌ها بی‌بارانی‌اند و قنوات خاموش، افسانه‌ای محو از گذشته‌ای پربرکت را به یاد می‌آورند. اینجا خراسان جنوبی است؛ سرزمینی که نفس‌هایش به شماره افتاده و تشنگی‌اش در سکوتی عمیق گم شده است.

خشکسالی در خراسان جنوبی مسئله‌ای جدید نیست، چراکه از سال‌ها پیش توسط قصه‌گویان پیر کویر روایت شده و برای کویرنشینان این خطه از کشور، به نوعی مشق زندگی شده است.

بارها از رخسار ترک‌خورده خراسان جنوبی گفتیم و گفتند اما گویا فریاد خشکسالی به گوش پایتخت‌نشینان نرسیده تا با تزریق اعتبار به طرح‌های بر زمین‌مانده انتقال آب، حیات را در رگ‌های کویر جاری سازند.

این نقطه مرزی بیش از دو دهه می‌شود که با کمبود باران‌های الهی دست و پنجه نرم می‌کنند. تا چندی پیش این پایان این تراژدی به خشک شدن قنوات، مهاجرت زنبورستان‌ها و مهاجرت روستاها ختم می‌شد اما حالا خبرهای ناخوشی را صادر می‌کند.

این روزها نه تنها درختان کویر آب استغاثه می‌کنند بلکه عطش لب‌های ترک‌خورده کویر در تب بالای استان بیش‌تر از گذشته احساس می‌شود. خورشید بی‌رحمانه می‌تابد، قنات‌ها یکی‌یکی فرو می‌ریزند، سدها خالی‌اند و روستاها آرام‌آرام از نقشه محو می‌شوند. خشکسالی، دیگر واژه‌ای آماری نیست بلکه واقعیتی است که کویر هر روز با آن زندگی می‌کند.

قصه تکراری تنش آبی

بر اساس برخی گزارش‌ها، سند سازگاری با کم آبی خراسان جنوبی سال ۱۳۹۸ در نشست شورای عالی آب کشور تصویب و با یک سال تأخیر یعنی از سال ۱۳۹۹ اجرایی شد، بر اساس این سند باید تا سال ۱۴۰۶ در مجموع ۱۷۵.۹ میلیون متر مکعب به صورت تجمعی در مصرف آب صرفه‌جویی شود.

از این میزان، ۱۶۴ میلیون متر مکعب در بخش کشاورزی، ۹.۵ میلیون متر مکعب در بخش شرب، ۱.۵ میلیون متر مکعب در بخش صنعت و ۰.۹ میلیون متر مکعب در بخش فضای سبز است که بنا بر اعلام مسئولان مربوطه این طرح اکنون از برنامه سالانه عقب است.

آمار مسئولان هم گواه این است که تنها ۰.۹۹ درصد از مساحت استان در وضعیت نرمال قرار دارد. در بشرویه ۹۷.۸۱ درصد مساحت دچار خشکسالی شدید و در خوسف هم ۸۵.۸ درصد خشکسالی بسیار شدید گزارش شده است.

علاوه بر این خالی بودن ۸۲ درصد از ظرفیت سدهای مخزنی خراسان جنوبی، خود زنگ خطری برای این دیار مرزی است که بر اهمیت صرفه‌جویی هر چه بیشتر آب می‌افزاید.

خالی بودن ۸۲ درصد از ظرفیت سدها

مدیرعامل شرکت آب‌منطقه خراسان جنوبی در گفت و گو با مهر از خالی بودن ۸۲ درصد از ظرفیت سدهای مخزنی استان خبر داد و افزود: حجم کل سدهای مخزنی استان ۷۵ میلیون مترمکعب بوده که در حال حاضر ۱۳ میلیون و ۳۰۰ هزار مترمکعب آب در سدهای استان ذخیره است.

عباس سارانی با بیان اینکه این میزان آب ذخیره شده معادل ۱۸ درصد از حجم کل سدهای مخزنی استان است، ادامه داد: ۸۲ درصد از ظرفیت سدهای مخزنی استان خالی از آب است.

وی این موضوع نشان دهنده این است که بارندگی‌ها در استان کم بوده و رواناب در استان جاری نشده و در نتیجه سدها به طور مناسب آبگیری نشده‌اند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه خراسان جنوبی عنوان کرد: سد نهرین که بخشی از آب شرب شهر طبس را تأمین می‌کند، در حال حاضر کمتر از یک میلیون مترمکعب آب دارد.

سارانی ادامه داد: با توجه به اینکه در فصل گرم سال قرار داریم، مدیریت مصرف آب در این شهر از سوی شهروندان مورد انتظار است.

وی با بیان اینکه رودخانه‌های استان اکثراً فصلی هستند و در استان آب سطحی نداریم، افزود: بیش از ۹۵ درصد از آب استان از طریق منابع زیرزمینی تأمین می‌شود و آب‌های سطحی در این زمینه سهم ناچیزی دارند.

میانگین افت آب‌های زیرزمینی به ۲۲ سانتی متر رسید

مدیرعامل شرکت آب منطقه خراسان جنوبی با اشاره به وضعیت منابع آبی خراسان جنوبی، گفت: میانگین افت سطح آب‌های زیرزمینی در سال آبی گذشته به ۲۲ سانتی‌متر رسیده است.

بنا به گفته سارانی، در این میان، دشت سده با افت ۷۵ سانتی‌متری بیشترین کاهش را تجربه کرده است

وی با اشاره به وضعیت دشت‌های استان، بیان کرد: از مجموع ۳۵ دشت استان، ۱۴ دشت در وضعیت ممنوعه بحرانی، ۱۲ دشت ممنوعه و ۹ دشت فاقد تخصیص قرار دارند.

سارانی با بیان اینکه میزان وابستگی استان به منابع آب زیرزمینی ۹۵ درصد است، افزود: میزان مصرف آب در بخش کشاورزی ۸۸ درصدُ در شرب ۹ درصد و سه درصد در صنعت است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه خراسان جنوبی اظهار داشت: همچنین کسری مخزن استان در سال آبی گذشته به ۱۲۷ میلیون مترمکعب رسیده که بیشترین آن مربوط به دشت بشرویه است.

وی بیان کرد: میزان بارندگی‌ها از ابتدای سال آبی جاری نسبت به دراز مدت ۴۰ درصد کاهش و نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۹ درصد کاهش داشته است.

تنش آبی در روستاها

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی هم در گفت‌وگو با مهر با اشاره به گرمای هوای اخیر، بیان کرد: هشت شهر استان در وضعیت تنش آبی به سر می‌برد که با اقدامات ضربتی اعم از حفر چاه‌های جدید، مشکل آب شهری به ویژه در بیرجند رفع شد.

حسین توکلی خواستار صرفه‌جویی هر چه بیشتر مصرف آب از سوی شهروندان شد و افزود: اگر هر شهروندی به میزان ۱۴۰ لیتر آب در شبانه روز مصرف کنn، با کمبود مواجه نخواهیم شد اما مصرف بالاتر از این را کنترل خواهیم کرد.

وی با بیان اینکه در نقاط روستایی با توجه به جمعیت شناور در تعطیلات، در وضعیت تنش و یا کمبود آب در برخی نقاط مواجه هستیم، گفت: با توجه به کاهش شدید آب چشمه‌ها و قنوات، در بخشی از آبیاری درختان هم از آب شرب استفاده می‌شود.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی بیان کرد: با توجه به توسعه شهری در راستای نهضت ملی مسکن ممکن است در آینده و دراز مدت با چالش‌های آبی و کمبود منابع آبی روبه‌رو شویم.

حسین توکلی با بیان اینکه از نظر تأمین آب بهتر است ساخت‌های ویلایی به سمت آپارتمان‌سازی سوق پیدا کند، ادامه داد: در آینده برای تأمین آب طبس با مشکل روبه‌رو خواهیم شد و در شهر قائن هم منبع تأمین آب مطمئنی وجود ندارد و در حال حاضر ۲۸ پیمانکار تأمین زیرساخت آبی در حوزه مسکن ملی استان فعال هستند.

کاهش بارندگی‌ها در استان

مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی هم چندی پیش در جمع رسانه‌ها، بیان کرد: خشکسالی از مرحله هواشناسی آغاز می‌شود و پس از عبور از فازهای هیدرولوژیکی و کشاورزی، به مرحله اجتماعی می‌رسد که اکنون بسیاری از مناطق استان با آن مواجه هستند.

جواد نخعی ادامه داد: تنها ۰.۹۹ درصد از مساحت استان در وضعیت نرمال قرار دارد. در بشرویه ۹۷.۸۱ درصد مساحت دچار خشکسالی شدید و در خوسف نیز ۸۵.۸ درصد خشکسالی بسیار شدید گزارش شده است.

وی بیان کرد: از ابتدای مهر سال گذشته تاکنون تنها ۷۰.۹ میلی‌متر بارش در ایستگاه‌های مراکز شهرستان‌های خراسان جنوبی ثبت شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۴ درصد و در مقایسه با دوره بلندمدت ۴۳ درصد کاهش داشته است.

نخعی اظهار کرد: در شهرستان‌های نهبندان، فردوس و طبس به ترتیب ۵۲، ۵۹ و ۶۲ درصد کاهش بارندگی نسبت به دوره بلندمدت مشاهده شده است.

زخم فرسایش بادی بر تن کویر

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم چندی پیش در جمع رسانه‌ها، گفت: در حال حاضر ۳۶ درصد عرصه‌های طبیعی استان تحت عنوان اراضی بیابانی و حدود ۵۰ درصد تحت عنوان مراتع کم‌تراکم بیابانی دسته‌بندی می‌شوند.

علیرضا نصرآبادی با بیان اینکه ۴.۸ میلیون هکتار از اراضی استان تحت تأثیر فرسایش بادی هستند، گفت: از این میزان، ۲.۱ میلیون هکتار به عنوان کانون بحرانی فرسایش بادی شناسایی شده‌اند که در تمام شهرستان‌ها پراکنده هستند.

به گفته وی، فرسایش بادی سالانه خساراتی بالغ بر ۸۴۵ میلیارد ریال به زیرساخت‌ها، اراضی کشاورزی، مناطق مسکونی و صنعتی وارد می‌کنند.

نصرآبادی با اشاره به پدیده گردوغبار در استان، گفت: ذرات معلق گردوغبار می‌توانند تا ارتفاع ۶ کیلومتر بالا رفته و تا فاصله ۶ هزار کیلومتر جابجا شوند.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی ادامه داد: این امر موجب کاهش دید، کاهش تولیدات کشاورزی تا ۳۰ درصد و افزایش بیماری‌های تنفسی مانند آسم، مننژیت و بیماری‌های ویروسی می‌شود.

وی با اشاره به راهکارهای مقابله با گردوغبار، افزود: مدیریت صحیح منابع آب و خاک، احیای پوشش گیاهی، ایجاد کمربندهای سبز شهری، توسعه زیرساخت‌های بهداشتی، اجرای طرح‌های بیولوژیکی، افزایش آگاهی عمومی و استفاده از دانش بومی، از مهم‌ترین روش‌های مقابله با این پدیده است.

با توجه به شرایط پیش رو به نظر می‌رسد باید در اجرای طرح تأمین و انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس به فلات مرکزی ایران بیش از این تسریع شود. علاوه بر این شهروندان با صرفه‌جویی در آب، استان را در شرایط بهتری به لحاظ میزان آبی قرار دهند.