ضرورت بازتعریف نقش اجتماعی مساجد؛ درنگی بر کارکردهای فراموش‌شده

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام مرتضی مطیعی نماینده ولی فقیه در استان سمنان و امام جمعه سمنان ظهر پنجشنبه مقارن با روز جهانی مساجد یادداشتی را برای رسانه‌ها ارسال کرد که یک نسخه آن نیز در اختیار خبرگزاری مهر استان سمنان قرار گرفته است مشروح یادداشت حجت الاسلام مطیعی به این شرح است:

مسجد در طول تاریخ اسلام، صرفاً محلی برای نماز و عبادت فردی نبوده است. در صدر اسلام، مسجد جایگاه تصمیم‌گیری، قضاوت، آموزش و حتی مدیریت اجتماعی بود. بسیاری از مهم‌ترین رویدادهای سیاسی و اجتماعی در دل مسجد شکل می‌گرفت و همین جایگاه ویژه، به آن نقشی تعیین‌کننده در حیات امت اسلامی می‌بخشید. اما با گذر زمان، بخش قابل توجهی از این کارکردها به نهادهای دیگر منتقل شد و مسجد بیشتر به مکانی عبادی محدود گردید.

امروز، بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازاندیشی در کارکرد مسجد هستیم. مسجد می‌تواند دوباره به محور زندگی اجتماعی بازگردد؛ محوری که هم نیازهای معنوی مردم را پاسخ دهد و هم در ساماندهی فرهنگی و اجتماعی جامعه نقش‌آفرین باشد. تجربه‌های سال‌های اخیر، به‌ویژه در دوران بحران کرونا، نشان داد که مسجد اگر بخواهد، می‌تواند کانونی برای همبستگی، خدمت‌رسانی و گره‌گشایی از زندگی مردم باشد.

اما تحقق این جایگاه والا، نیازمند نگاهی تازه به مدیریت مساجد است. بسیاری از مشکلات امروز، از ضعف مدیریتی و نبود برنامه‌ریزی بلندمدت سرچشمه می‌گیرد. اداره مسجد نباید تنها بر اساس کارهای روزمره و مناسک محدود شود. هر مسجد، همچون یک نهاد فرهنگی زنده، نیازمند نقشه راه و برنامه‌ای چندساله است؛ نقشه‌ای که در آن، آموزش، تربیت و جذب نسل جوان جایگاهی محوری داشته باشد.

پرسش مهم این است: برای نوجوانانی که امروز در کنار ما در مسجد حضور می‌یابند، چه آینده‌ای طراحی کرده‌ایم؟ این نسل، بیست سال دیگر مسئولیت جامعه را به عهده خواهد داشت. اگر امروز در مسجد جاذبه‌ای برایشان فراهم نکنیم، فردا دیگر فرصتی برای جبران نخواهیم داشت. خوشبختانه در برخی مساجد، خلاقیت‌ها و ابتکارهایی برای جذب جوانان به کار گرفته شده؛ از فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی گرفته تا ایجاد گروه‌های دوستی و برنامه‌های هنری. همین انگیزه‌های کوچک، می‌تواند بذر ارتباط عمیق‌تری با مسجد را در دل نوجوانان بکارد.

در این مسیر، مهارت‌آموزی برای ارکان مسجد اهمیت ویژه‌ای دارد. هر رکن مسجد از امام جماعت گرفته تا هیئت‌امناء و فعالان فرهنگی باید در حوزه تخصصی خود آموزش ببیند و توانمند شود. بدون چنین مهارتی، ظرفیت‌های فراوان مسجد بالفعل نخواهد شد. افزون بر این، تحقق مطالبه رهبر معظم انقلاب مبنی بر اینکه «هر مسجد یک پایگاه قرآنی باشد»، باید در دستور کار قرار گیرد. قرآن می‌تواند ستون اصلی برنامه‌های مسجد باشد؛ از آموزش و تفسیر گرفته تا تربیت نسل قرآنی که آینده جامعه را بسازد.

نکته‌ای دیگر که نباید فراموش شود، جایگاه اصلی روحانیت در مسجد است. امام جماعت باید محور هدایت فکری و فرهنگی باشد، نه مدیر همه جزئیات اجرایی. وقتی روحانی مسجد ناچار می‌شود از قراردادهای خدماتی تا نوع پذیرایی را شخصاً مدیریت کند، طبیعی است که از رسالت اصلی خود بازبماند. مسجد نیازمند تقسیم وظایف است؛ هیئت امنا مسئول امور اجرایی باشند و امام جماعت، رهبری معنوی و فرهنگی را بر عهده گیرد.

اگر مسجد بتواند از روزمرگی عبور کند و با برنامه‌ریزی روشن، نیازهای نسل جدید را درک نماید، آنگاه دوباره به همان جایگاه نخستین خود بازخواهد گشت؛ جایگاهی که در آن، مسجد نه تنها خانه خدا، بلکه خانه مردم و محور زندگی اجتماعی خواهد بود.

در همین راستا، تشکیل ساختاری منسجم برای رسیدگی به امور مساجد، می‌تواند نویدبخش آینده‌ای روشن باشد. نهادی که با نگاه جامع، نیازهای فرهنگی، آموزشی و اجتماعی مساجد را پیگیری کند و از پراکندگی فعالیت‌ها جلوگیری نماید. چنین رویکردی نه‌تنها به ساماندهی بهتر مساجد کمک خواهد کرد، بلکه افق تازه‌ای از امید را پیش روی فعالان مسجدی می‌گشاید.

روز جهانی مسجد، فرصتی است برای بازاندیشی. فرصتی برای آن‌که باور کنیم این نهاد دینی می‌تواند بیش از آنچه امروز هست در زندگی ما حضور داشته باشد؛ حضوری امیدبخش، سازنده و آینده‌ساز. مسجد اگر دوباره به مأموریت اصیل خود بازگردد، می‌تواند نسل آینده را پرورش دهد، گره‌های اجتماعی را بگشاید و جامعه را در مسیر تعالی معنوی و فرهنگی پیش ببرد.