طرح جایگزین گوشت و مرغ برای امنیت غذایی؛ تولید جیره های غذایی آماده

به گزارش خبرنگار مهر، ارژنگ جوادی، دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، در نشست خبری خود در معاونت علمی، با اشاره به اهمیت روزافزون امنیت غذایی، اظهار کرد: در ماه های گذشته بیش از هر زمان دیگری مشخص شد که امنیت غذایی یک پشتوانه عظیم برای امنیت ملی است. اتفاقاتی که در سطح جهانی رخ داده‌اند نشان می‌دهد که امنیت غذایی به‌شدت با امنیت ملی گره خورده است.

وی با اشاره به بازنگری اخیر ایالات متحده در برنامه‌های امنیت غذایی خود گفت: اخیراً آمریکا استراتژی امنیت غذایی را به‌عنوان بخشی از استراتژی ملی خود بازنگری و تعریف کرده است. به‌عنوان مثال، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، دونالد ترامپ، اعلام کرده بود که محورهای حکمرانی ملی باید بر امنیت غذا متمرکز باشد. این اسناد موجود است و در صورت نیاز قابل ارائه خواهد بود.

جوادی با بیان اینکه دنیا با کمبود منابع و نهاده‌های کشاورزی مواجه است، افزود: تجارت جهانی غذا با چالش‌هایی جدی روبه‌رو شده و بسیاری از کشورها تلاش می‌کنند عرضه مواد غذایی را در بازار جهانی کاهش دهند. این موضوع اهمیت خودکفایی و تقویت زیرساخت‌های داخلی را بیش از پیش نشان می‌دهد.

توسعه دانش‌بنیان در کشاورزی؛ تمرکز بر نقاط بحرانی زنجیره

دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی با اشاره به سابقه فعالیت این ستاد، بیان کرد:ستاد ما نسبتاً نوپاست و کمتر از دو سال و نیم از تأسیس آن می‌گذرد. با این حال، با حجم بالایی از مراجعات، طرح‌ها و پروژه‌ها در حوزه کشاورزی مواجه بودیم.

وی افزود: در حال حاضر، حدود ۶۴۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه غذا و کشاورزی فعال هستند که حدود ۶ تا ۶.۵ درصد از کل شرکت‌های دانش‌بنیان کشور را شامل می‌شوند. اما نکته مهم، کیفیت و جایگاه این شرکت‌ها در زنجیره ارزش غذایی است.

جوادی خاطرنشان کرد:بررسی ما نشان داد که تمرکز این شرکت‌ها اغلب در بخش‌هایی است که الزاماً چالش اصلی کشور نیست. بنابراین، یکی از نخستین اقدامات ما تحلیل لایه‌های زنجیره غذایی بود تا مشخص شود که این شرکت‌ها در کدام بخش‌ها حضور دارند. بر همین اساس، حمایت‌های خود را به سمت بخش‌هایی که کشور با چالش مواجه است، هدایت کردیم.

به گفته وی، یکی از بخش‌های حیاتی زنجیره، هسته‌های اولیه تولید از جمله تولید تخم، نهاده‌ها و مواد اولیه فناورانه است که وابستگی شدیدی به خارج از کشور دارد. ما حمایت خود را به شرکت‌هایی معطوف کردیم که در این نقاط از زنجیره فعالیت می‌کنند. در واقع، تمرکزمان را بر ارتقاء و توسعه فناوری در بخش‌های پایه‌ زنجیره قرار دادیم.

خام‌فروشی؛ نقطه ضعف ارزش افزوده در کشاورزی

دکتر جوادی همچنین به مسئله خام‌فروشی در کشاورزی اشاره کرد و گفت: ارزش افزوده در بخش کشاورزی عمدتاً پس از تولید ایجاد می‌شود، اما متأسفانه به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب، محصولات اغلب به‌صورت خام فروخته می‌شوند و امکان بهره‌برداری کامل از ارزش افزوده وجود ندارد.

وی افزود:شرکت‌های دانش‌بنیان کمتر وارد حوزه‌های بازار، تجارت و اقتصاد کشاورزی می‌شوند. به همین دلیل، یکی از رویکردهای ما این بود که این شرکت‌ها را به سمت این حوزه‌ها سوق دهیم تا هم زنجیره ارزش کامل شود و هم پایداری اقتصادی آن‌ها افزایش یابد.

حرکت به‌سوی کیفیت و بازارسازی برای شرکت‌های فناور

دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی با اشاره به وضعیت فعلی شرکت‌های نوآور گفت:در سال‌های اخیر، به‌ویژه از سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، تعداد زیادی از شرکت‌های فناور فعالیت خود را آغاز کردند. تمرکز ما نیز بیش از هر چیز بر حمایت کیفی از این شرکت‌ها بوده است.

وی ادامه داد:علاوه بر ارائه منابع مالی، تلاش کردیم شرکت‌ها را از نظر کیفی ارتقاء دهیم و ظرفیت‌های بین‌المللی، انسانی و فناورانه آن‌ها را تقویت کنیم.

ارتباط شرکت‌ها با بازار و متقاضیان بزرگ

جوادی یکی دیگر از اقدامات مهم این ستاد را برقراری ارتباط میان شرکت‌ها و متقاضیان بزرگ ملی دانست و اظهار کرد: سعی کردیم سازمان‌های بزرگ، هلدینگ‌های ملی و دستگاه‌های اجرایی را به سمت خرید محصولات فناورانه داخلی سوق دهیم تا بازار شرکت‌های دانش‌بنیان تقویت شود.این به‌هم‌رسانی، علاوه بر پایداری اقتصادی شرکت‌ها، به رشد و سودآوری آن‌ها نیز کمک می‌کند.

دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی گفت: در بخش تولید، بخشی از تمرکز ما بر ظرفیت‌های مغفول کشور بوده است. نمونه آن طرح استفاده از ضایعات و پسماند برای تولید خوراک دام است که وابستگی بالایی به واردات دارد. این طرح در آذربایجان شرقی و غربی اجرا شده و اکنون ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و پس از تکمیل به زنجیره تأمین خوراک دام کشور افزوده خواهد شد.

وی افزود: در همین حوزه، دستگاه "میکرونایزر" برای تبدیل غلات و ضایعات به خوراک دام در مشهد تکمیل و به بازار عرضه شده است. این دستگاه با خرد کردن و فرآوری غلات، قابلیت هضم و راندمان تغذیه دام و طیور را بهبود می‌بخشد.

وی با اشاره به وابستگی بالا در حوزه تجهیزات کشاورزی تصریح کرد: در بخش تراکتورهای ویژه اراضی شالیزاری، تاکنون وابستگی کامل به واردات داشتیم که هم مشکلات نگهداری و تعمیر و هم کمبود قطعات ایجاد می‌کرد. با شناسایی و همکاری با یک شرکت داخلی، خط تولید تراکتور دوچرخ مخصوص شالیزار در آمل راه‌اندازی شد. این اقدام می‌تواند در استان‌های شمالی، خصوصاً مازندران و گیلان، هزینه‌های سنگین آماده‌سازی زمین برنج را کاهش داده و وابستگی به نیروی کار پرهزینه را کم کند.

دبیر ستاد ادامه داد: در سال ۱۴۰۴ نسبت به سال ۱۴۰۳، میزان حمایت‌ها از طرح‌ها ۱۳ برابر افزایش یافته و حمایت اعتباری رشد چهار برابری داشته است. در حوزه تسهیلات تبصره ۱۸ نیز دو برابر افزایش مصوبه داشته‌ایم.

وی درباره دسته‌بندی طرح‌های مورد حمایت گفت: در سال ۱۴۰۴، در تولید و تکثیر نهاده‌ها دو طرح، در تولید نهاده‌ها پنج طرح، در فرآوری و بسته‌بندی سه طرح و در فناوری‌های نوین و کنترل کیفیت چهار طرح مورد حمایت قرار گرفته‌اند. این طرح‌ها هم‌اکنون به نتیجه عملی رسیده‌اند.

وی افزود: به منظور مقابله با تقلبات غذایی، در نیمه دوم سال ۱۴۰۳ فراخوانی سراسری منتشر شد تا شرکت‌ها بتوانند در حوزه کیت‌های تشخیصی، بسته‌بندی هوشمند، و رصد و پایش فساد یا تقلبات غذایی همکاری کنند. در این راستا، تفاهم‌نامه‌ای بزرگ با دانشگاه شهید بهشتی برای پروژه‌های سلامت مواد غذایی امضا شده است. این دانشگاه پیش‌تر در حوزه تشخیص کیفیت چای نتایج موفقی کسب کرده و اکنون در حال تجهیز خط شناسایی برای زعفران است.

وی تأکید کرد: تمرکز ما تنها بر افزایش کمیت مواد غذایی نیست، بلکه ارتقای کیفیت و سلامت محصولات نیز به همان اندازه اهمیت دارد و این مسیر با ورود فناوری‌های نوین و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان ادامه خواهد یافت.

تمرکز بر محصولات زیستی و تنوع‌بخشی به سبد پروتئینی کشور

دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی با تأکید بر اهمیت توسعه محصولات زیستی گفت: سم‌های زیستی، کودهای زیستی و سایر محصولات زیستی به دلیل محوریت سلامت، خطرات بسیار کمی برای جامعه و محیط‌زیست دارند. با همکاری ستاد و شرکت‌های دانش‌بنیان، ورود به حوزه‌هایی که پیش‌تر صرفاً در اختیار حاکمیت بوده – همچون تولید بذر و کود – محقق شده است. آثار این رویکرد نوین طی دو تا سه سال آینده در کشور نمایان خواهد شد.

وی افزود: برای بهره‌گیری حداکثری از توان علمی کشور، ستاد مشترک توسعه کشاورزی پایدار با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، دانشگاه‌ها و معاونت علمی تشکیل شده است تا ظرفیت‌های فناورانه دانشگاهی و شرکتی در خدمت بخش کشاورزی قرار گیرد.

تنوع‌بخشی به منابع پروتئینی در سبد غذایی

دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش بنیان غذا و کشاورزی تصریح کرد: سبد غذایی مردم نمی‌تواند صرفاً بر گوشت قرمز و مرغ استوار باشد. در حال حاضر، ۶۰ تا ۷۰ درصد انرژی دریافتی روزانه از کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها تأمین می‌شود و وابستگی پروتئینی کشور عمدتاً به گوشت و مرغ است. از این رو، طرح‌هایی برای جایگزینی و تکمیل این منابع، خصوصاً با توسعه محصولات شیلاتی و دریایی، در دست اجراست.

وی ادامه داد: مصرف سرانه پروتئین دریایی در ایران بسیار پایین است، در حالی‌که محصولاتی مانند صدف و جلبک می‌توانند با تولید انبوه و تکثیر، جایگزین مناسبی باشند و قیمت آن‌ها در صورت تولید انبوه کاهش پیدا می‌کند . نمونه‌هایی مانند مکمل‌های جلبکی هم‌اکنون در بازار موجودند و می‌توانند بخشی از این تنوع را تأمین کنند.

تدوین طرح شرایط اضطرار برای امنیت غذایی

وی افزود: طرح شرایط اضطرار با هدف تولید جیره‌های غذایی آماده در حوادثی مانند زلزله، سیل یا عملیات امداد کوهستان تعریف شده است. این محصول سبک و فشرده می‌تواند تا ۱۷ تا ۱۸ ساعت انرژی مورد نیاز بدن را بدون نیاز به غذای دیگر تأمین کند. نمونه‌های مشابه آن در سال‌های گذشته به‌عنوان جیره سربازان استفاده می‌شد، اما اکنون با اصلاح ترکیبات و افزودن مکمل‌های خاص، به‌عنوان محصول دانش‌بنیان برای موقعیت‌های اضطراری تولید خواهد شد.

جوادی بیان: نگاه عمومی به کشاورزی همچنان معطوف به کشت در اراضی روستایی و زراعت باز است، در حالی که کشور ظرفیت‌های بزرگی در سواحل، بیابان‌ها و شوره‌زارها دارد. فناوری‌های نوینی برای تبدیل ماسه به خاک کشاورزی و تبدیل بیابان به زمین تولید وجود دارد که با به‌کارگیری آن‌ها، می‌توان گام بزرگی در جهت پایداری امنیت غذایی کشور برداشت.