فناوری ایرانی در مسیر پیشرفت؛ از ساخت دریچه قلب تا تحول هوشمند در ورزش

به گزارش خبرنگار مهر، سرویس دانش و فناوری خبرگزاری مهر در هفته گذشته اخبار مختلفی در حوزه فناوری منتشر کرد که این اخبار شامل معرفی دستاوردهای جدید شرکت‌های دانش‌بنیان، گزارش تحولات و پیشرفت‌های علمی و فناوری در کشور و همچنین بازتاب فعالیت‌های ستادهای فناورانه معاونت علمی بود. در ادامه، مروری کوتاه بر رویدادها و دستاوردهای حوزه فناوری داشته ایم.

استخدام ۹۹۶ دانش آموخته برتر در دانشگاه ها از سال ۹۵

اولین خبر مربوط بود به اظهارات قائم مقام بنیاد ملی نخبگان که اعلام کرد: از سال ۱۳۹۵ تاکنون بیش از ۱۳ هزار و ۳۲۷ پرونده دانش‌آموختگان برتر توسط بنیاد ملی نخبگان بررسی شده است که منجر به جذب ۹۹۶ نفر از این افراد به عنوان اعضای هیئت علمی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی سراسر کشور شده است. از این میان، ۶۵ درصد دانش‌آموختگان داخل کشور و ۳۵ درصد خارج از کشور بوده‌اند.

وی افزود: بیشترین جذب‌ها (۸۳ درصد) مربوط به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بوده و ۱۱ درصد به وزارت بهداشت و درمان و ۶ درصد به دانشگاه آزاد اسلامی اختصاص دارد. همچنین، ۴۹ درصد جذب‌شدگان در رشته‌های فنی و مهندسی، ۲۱ درصد در علوم پایه، ۹ درصد در علوم پزشکی، ۱۴ درصد در علوم انسانی و هنر و ۷ درصد در رشته‌های کشاورزی و علوم طبیعی فعالیت می‌کنند. در سال ۱۴۰۴ نیز ۱۸۰ دانش‌آموخته برتر به صورت رسمی جذب دانشگاه‌ها شده‌اند که این آمار نشان‌دهنده روند رو به رشد جذب نخبگان در کشور است.

ایران بر قله فناوری‌های پزشکی پیشرفته ایستاد

محققان ایرانی با توسعه فناوری چاپ سه‌بعدی زیستی موفق به تولید ایمپلنت‌های جذب‌شونده استخوانی شده‌اند که در جراحی‌های فک، صورت و جمجمه کاربرد بالینی یافته‌اند. این دستاورد حاصل تلاش یک تیم جوان در یک شرکت دانش‌بنیان است که از سال ۱۳۹۵ فعالیت خود را با طراحی و ساخت نمونه اولیه دستگاه چاپ زیستی آغاز کرد و با حمایت ستاد فناوری نانو، تاکنون بیش از ۵۰ دستگاه در مراکز علمی کشور نصب شده است. یکی از نقاط قوت این فناوری همکاری با پژوهشگران ایرانی خارج از کشور در زمینه تولید جوهرهای زیستی ثبت‌شده در آمریکا بوده که امکان تولید داربست‌های زیستی سازگار با بافت‌های پوست و غضروف را فراهم کرده است.

این فناوری که از سال ۱۴۰۱ وارد مراحل دریافت مجوزهای بالینی شده و در بهمن ۱۴۰۳ مجوز رسمی مصرف را دریافت کرده است، جایگزینی بی‌خطر و موثر برای ایمپلنت‌های سنتی تیتانیومی محسوب می‌شود. ایمپلنت‌های زیستی ساخته شده از پلیمرها، هیدروژل‌ها و سرامیک‌های زیست‌سازگار به تدریج در بدن حل شده و جایگزین بافت استخوانی طبیعی می‌شوند، بدون نیاز به جراحی مجدد برای برداشتن آن‌ها. این فناوری نه تنها هزینه و عوارض جانبی را کاهش می‌دهد بلکه کاربرد موفقی در بازسازی جمجمه و صورت بیماران آسیب‌دیده داشته و چشم‌انداز توسعه آن به حوزه‌های دیگر پزشکی مانند بازسازی پوست بیماران دیابتی نیز گسترده شده است. حمایت‌های علمی و فناورانه در کشور، ایران را در جمع کشورهای پیشرو در حوزه چاپ زیستی قرار داده است.

بزم سیارات در آسمان صبگاهی ۲۹ مردادماه؛ ماه، زهره و مشتری در کنار هم

آسمان شب و صبحگاه ایران در روزهای پایانی مرداد میزبان رویدادهای نجومی زیبایی است که توجه علاقه‌مندان به کیهان را به خود جلب کرده است. یکی از این رویدادها که صبحگاه ۲۹ امرداد رخ می دهد این است که ماه به جمع زهره و مشتری می‌پیوندد و ترکیبی چشم‌نواز از ماه، دو سیاره و ستاره‌های پولوکس و کاستور در آسمان ظاهر می‌شود.

تولید دو داروی سرطان و یک داروی عفونت قارچی در کشور

سعید سرکار رئیس مرکز توسعه فناوری های راهبردی معاونت علمی در نشست خبری خود با اشاره به پیشرفت‌های حوزه داروهای نوین مبتنی بر فناوری نانو، از تولید داخلی سه داروی مهم خبر داد که شامل داروی درمان سرطان خون، سرطان پانکراس و داروی تزریقی برای عفونت‌های قارچی شدید است. این داروها پیش‌تر با هزینه‌ای بالغ بر ۶.۵ میلیون دلار وارد کشور می‌شدند و هر تزریق آنها بین ۸۰۰ دلار تا ۱۲۰۰ یورو قیمت داشت، اما اکنون با فناوری بومی و تحت پوشش بیمه، این داروها با قیمت تقریبی ۲۵ تا ۳۰ دلار در بازار داخلی عرضه می‌شوند که دسترسی بیماران به درمان را تسهیل کرده و موجب عدالت بیشتر در حوزه سلامت شده است.

سرکار همچنین به اجرای ۲۰ پروژه فناورانه در سال جاری اشاره کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به تولید داروی SMA، توسعه کیت‌های تشخیص زودهنگام سرطان‌های گوارشی و محصولات سلامت‌محور دیگر اشاره کرد که پیش‌بینی می‌شود بیش از ۴۰ میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی داشته باشند. او همچنین درباره توسعه فناوری‌های نوین در حوزه گیاهان دارویی و استفاده از هوش مصنوعی در نظام سلامت صحبت کرد و تأکید کرد که توسعه دانش فنی داخلی نقش کلیدی در کاهش وابستگی ارزی و هزینه‌های درمانی ایفا می‌کند.

تا ۲ سال آینده کشور از واردات انسولین و پلاسما بی نیاز می شود

در نشست خبری دستاوردهای حوزه سلامت و تجهیزات پزشکی، دکتر مصطفی قانعی، دبیر ستاد زیست‌فناوری، از برنامه‌ریزی برای تولید داخلی انسولین و پلاسما با هدف حذف وابستگی ارزی و کاهش خروج سالانه صدها میلیون دلار ارز خبر داد. به گفته وی، این دو محصول جزو پرهزینه‌ترین اقلام وارداتی حوزه سلامت هستند و با تکمیل زیرساخت‌ها، طی دو سال آینده کشور بی‌نیاز از واردات آن‌ها خواهد شد. قانعی همچنین تأکید کرد که با توسعه فناوری‌های بومی، نه‌تنها صرفه‌جویی ارزی حاصل می‌شود، بلکه یارانه‌های درمانی نیز به جای تولیدکنندگان خارجی، به چرخه اقتصاد ملی بازمی‌گردند.

رتبه پنجم ایران در حوزه داروهای زیست فناورانه در دنیا

وی در ادامه افزود ایران در حوزه داروهای زیست‌فناورانه در منطقه بی‌رقیب و در آسیا دارای رتبه پنجم است، و با افزایش محصولات سلول‌درمانی، جایگاه کشور در این حوزه از رتبه دوازدهم به هشتم ارتقا یافته است. قانعی به چالش‌های ساختاری و نبود هماهنگی در توسعه فناوری نیز اشاره کرد و گفت: دستیابی به هدف اسناد بالادستی، یعنی رساندن سهم فناوری به ۷ درصد از تولید ناخالص داخلی، نیازمند اصلاح نگاه، انسجام نهادی، قوانین حمایتی و سرمایه‌گذاری هدفمند است.

راهکارهای فناورانه برای کاهش مصرف آب؛ از سنسورهای هوشمند فشار تا فناوری نشت‌یابی با تصاویر ماهواره‌ای

در هفته گذشته مصاحبه ای مشروح در سرویس دانش و فناوری در خصوص موضوع کم آبی و بررسی راهکارهای فناورانه برای کاهش مصرف آب منتشر شد. در این مصاحبه نوربخش دبیر ستاد آب، محیط زیست و انرژی معاونت علمی تأکید کرد که استفاده از سنسورهای هوشمند فشار و دبی در شبکه‌های توزیع آب، همراه با شیرهای فشارشکن فرمان‌پذیر و سیستم‌های کنترل مرکزی، می‌تواند مصرف آب را تا ۲۵ درصد و مصرف انرژی پمپاژ را تا ۳۰ درصد کاهش دهد، بدون افت کیفیت خدمات. همچنین هوشمندسازی شبکه‌ها با پایش لحظه‌ای نشت و شکستگی‌ها، به مدیریت بهینه منابع آب کمک می‌کند.

وی از فناوری نشت‌یابی با تصاویر ماهواره‌ای مبتنی بر امواج راداری (SAR) به عنوان روشی نوین یاد کرد که قادر است مناطق دارای نشت آب را به سرعت و با دقت بالا شناسایی کند و به اولویت‌بندی تعمیرات کمک کند. همچنین فناوری ترمیم لوله‌ها بدون حفاری (CIPP) برای ترمیم موضعی ترک‌ها و نشتی‌ها، هزینه‌ها و زمان تعمیرات را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.

نوربخش به بازچرخانی و استفاده مجدد از پساب تصفیه‌شده در صنایع و شهرها اشاره کرد که با فناوری‌های پیشرفته مانند نانوفیلتراسیون و اسمز معکوس، وابستگی به منابع آب تازه را کاهش می‌دهد. همچنین بهینه‌سازی سیستم‌های خنک‌کن در نیروگاه‌ها و تعویض کولرهای آبی قدیمی با نمونه‌های جدیدتر، از دیگر راهکارهای فناورانه مؤثر در کاهش مصرف آب عنوان شد.

فناوران ایرانی موفق به تولید دریچه های قلب و قرینه شدند/ ایران در میان کشورهای پیشرو منطقه در فناوری پیوند بافت

در خبر دیگری در هفته گذشته بر خروجی خبرگزاری مهر قرار گرفت، اعلام شد که یک شرکت دانش‌بنیان با استفاده از دانش فنی روز موفق به تولید محصولات آلوگرفت انسانی شامل بافت‌هایی مانند استخوان، غضروف، پوست، دریچه‌های قلب و قرنیه شده است که پس از فرآوری استریل، قابلیت پیوند بدون نیاز به داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی را دارند. این شرکت با بهره‌گیری از دانش بومی و همکاری متخصصان داخلی، تمامی مراحل فرآوری بافت‌ها را بومی‌سازی کرده و محصولات متنوعی برای کاربردهای درمانی مختلف از جمله ارتوپدی و جراحی ستون فقرات تولید می‌کند.

مدیرعامل شرکت تأکید کرد که فرهنگ اهدای عضو و بافت در کنار فناوری پیشرفته، زیرساختی ایجاد کرده که جان بیماران را نجات می‌دهد و اهمیت تصمیم خانواده‌های اهداکننده را برجسته کرد. همچنین این شرکت در صدد توسعه صادرات و گسترش همکاری‌های علمی و فناورانه با شرکای خارجی است تا جایگاه خود را به‌عنوان یکی از پیشروان منطقه در فناوری‌های پیشرفته پیوند بافت انسانی حفظ و ارتقا دهد.

یکی دیگر از شرکت دانش‌بنیان با بهره‌گیری از فناوری پوشش‌دهی نانوساختار سخت و فرآیندهای سختکاری سطحی تحت پلاسما (PACVD)، فرزهای الماسه دندانپزشکی و جراحی گوش، حلق و بینی تولید می‌کند که مقاومت و طول عمر بالاتری دارند. این فناوری با ایجاد لایه‌های سخت روی ابزارها، عملکرد آن‌ها را بهبود داده و وابستگی کشور به واردات این محصولات حیاتی را کاهش داده است. ظرفیت فعلی تولید این شرکت روزانه ۳۰۰۰ عدد فرز است که قابلیت افزایش تا ۱۰ هزار عدد را دارد.

ورزش کشور آماده تحول بزرگ فناورانه می شود

هفته گذشته شاهد برگزاری یک نشست مهم در حوزه فناوری ورزش بود. بر همین اساس حسین افشین، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، در نشست با وزیر ورزش و جوانان بر ضرورت توسعه کاربرد هوش مصنوعی در ورزش کشور تأکید کرد و گفت: ایران در حوزه علمی هوش مصنوعی پیشرفت قابل توجهی داشته اما در کاربرد عملی آن، رتبه جهانی مناسبی ندارد و باید بهبود یابد. او افزود که پروژه کاربرد هوش مصنوعی در ورزش از فدراسیون کشتی آغاز شده و با حمایت مالی و زیرساختی ادامه خواهد یافت تا تحولی بزرگ در ورزش کشور رقم بخورد.

افشین همچنین توضیح داد که هوش مصنوعی می‌تواند در ورزش، برنامه‌های تمرینی اختصاصی بر اساس داده‌های فیزیولوژیک ورزشکاران طراحی کند، عملکرد حریف را تحلیل نماید و در داوری تصمیم‌گیری دقیق‌تری ایجاد کند.

راه‌اندازی بزرگترین مرکز محاسباتی در سکوی ملی هوش مصنوعی

در نشست دیگری با حضور خبرنگاران، اقدامات و برنامه های معاونت علمی در حوزه هوش مصنوعی و همچنین پروژه سکوی ملی هوش مصنوعی تشریح شد. در همین نشست حسین اسدی، نماینده دانشگاه شریف و عضو تیم توسعه سکوی ملی هوش مصنوعی، در تشریح این پروژه ملی گفت که با وجود جایگاه مناسب ایران در پژوهش‌های هوش مصنوعی، کشور در بخش کاربرد با مشکلاتی مانند کمبود زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مواجه است. او سکو ملی هوش مصنوعی را پاسخی جامع به این چالش‌ها دانست که با فراهم کردن زیرساخت‌های قوی و کاهش هزینه‌ها، مسیر توسعه ابزارها و خدمات هوش مصنوعی را برای شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع مختلف هموار می‌کند. این سکو از چهار لایه اصلی شامل زیرساخت دیتا سنتر، زیرساخت نرم‌افزاری، هسته سکو و استودیوی تخصصی تشکیل شده و اکنون فاز اولیه آن با بیش از ۱۰ پتافلاپس قدرت محاسباتی راه‌اندازی شده است.

اسدی افزود که ارائه خدمات سکو به صورت محدود به دانشگاه‌ها آغاز شده و به زودی شرکت‌های منتخب نیز به آن دسترسی خواهند داشت. این پلتفرم خدماتی مانند APIهای تخصصی برای توسعه‌دهندگان، استودیوی ابزارهای تخصصی برای بخش‌های خاص مانند مالیات و سلامت، و دوره‌های آموزشی برای کاربران با دانش فنی کمتر را ارائه می‌دهد. هدف نهایی این پروژه، کاهش وابستگی به پلتفرم‌های خارجی، افزایش امنیت داده‌ها، همگانی کردن هوش مصنوعی و توانمندسازی شرکت‌ها و افراد در توسعه فناوری‌های پیشرفته است.

تدوین دستیاران هوش مصنوعی برای کمک به تصمیم‌گیری در بدنه اجرایی دولت

در همین نشست محمدباقر غزنوی، ناظر طرح دستیاران هوش مصنوعی معاونت علمی، از پیشرفت این پروژه خبر داد که با هدف قرار دادن هوش مصنوعی به عنوان «کمک‌تصمیم‌یار» در کنار مدیران اجرایی دولت، فرآیندهای تصمیم‌گیری دولتی را هوشمندسازی می‌کند. این طرح که از سال گذشته آغاز شده، با همکاری دانشگاه‌ها، وزارتخانه‌ها و معاونت علمی پیش می‌رود و در فازهای مختلف، ابتدا قوانین و داده‌های مرتبط استخراج و تحلیل شده و سپس تعارضات قانونی شناسایی می‌شوند تا تصمیم‌گیری‌ها شفاف‌تر و هماهنگ‌تر شود. برای حفظ امنیت داده‌ها، استفاده از APIها و کلودهای امن در نظر گرفته شده است.

غزنوی تاکید کرد که پس از تکمیل فازهای ابتدایی، سیستم به مرحله پیش‌بینی اثرات تصمیمات وارد می‌شود و در نهایت می‌تواند «دوقلوی دیجیتال» وزارتخانه‌ها را ایجاد کند؛ یعنی مدلی دیجیتال که پیش از اجرای هر تصمیم، پیامدهای احتمالی آن را پیش‌بینی و تحلیل کند. این پروژه امید دارد فرآیندهای تصمیم‌گیری دولت را دقیق‌تر، شفاف‌تر و علمی‌تر کند، به‌ویژه در شرایطی که اکنون تصمیمات بیشتر به شکل ذهنی گرفته می‌شوند.