موفقیت جراحان کشور در عمل جمجمه بیمار تصادفی با ایمپلنت ایرانی

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، این موفقیت، حاصل تلاش چندین ساله‌ی یک تیم جوان ایرانی در دل یک شرکت دانش‌بنیان است که توانسته است هم دستگاه چاپ زیستی را طراحی و تولید کند و هم کاربرد بالینی آن را در بازسازی استخوان‌های فک، صورت و جمجمه به اثبات برساند.

دکتر مجید حاجی‌حسینعلی، بنیان‌گذار شرکت امیدآفرینان، درباره شروع مسیر فعالیت این تیم گفت: ما از سال ۱۳۹۵ با یک ایده اولیه در مرکز رشد دانشگاه شریف فعالیت خود را آغاز کردیم؛ ایده‌ای برای ساخت پرینتری که بتواند مواد زیستی و سلولی را چاپ کند. با وجود کمبود منابع مالی، تیمی سه نفره از رشته‌های مکانیک و شیمی توانست نمونه اولیه دستگاه را بسازد.

نخستین نسخه این پرینتر، با حمایت ستاد فناوری نانو، در یکی از نمایشگاه‌ها معرفی شد. قیمت نمونه‌های خارجی این فناوری حدود ۲۰۰ هزار دلار بود و تنها پنج تا شش شرکت در دنیا در این حوزه فعالیت می‌کردند. دکتر حاجی‌حسینعلی تأکید می‌کند: بسیاری باور نداشتند که این فناوری در ایران قابل تحقق باشد. حتی برخی از متخصصانی که سابقه همکاری با دانشگاه‌هایی مانند هاروارد و MIT داشتند، این کار را در ایران ناممکن می‌دانستند.

اما تیم ایرانی با وجود تردیدها، در سال ۱۳۹۷ نخستین خدمات پرینت زیستی را ارائه داد. فروش دستگاه به دانشگاه‌ها نیز از اسفند همان سال آغاز شد و تاکنون ۵۰ دستگاه در مراکز علمی کشور نصب شده است. به گفته دکتر حاجی‌حسینعلی: «ما متوجه شدیم بازار دانشگاهی به‌سرعت اشباع می‌شود، بنابراین به‌سمت کاربردهای عملی و تجاری حرکت کردیم.»

یکی از دستاوردهای کلیدی این مجموعه، همکاری با یک پژوهشگر ایرانی مقیم خارج بود که فرمولاسیون سه نوع ماده زیستی (جوهر زیستی) ثبت‌شده در آمریکا را در اختیار تیم ایرانی قرار داد. این مواد برای تولید داربست‌های زیستی در حوزه‌های پوست و غضروف مورد استفاده قرار گرفتند و امکان پرینت موفق آن‌ها با دستگاه ساخت ایران، زمینه‌ساز ورود به فازهای پیشرفته‌تر تحقیقاتی شد.

در ادامه، این فناوری از سطح آزمایشگاهی عبور کرد و به مرحله کاربرد بالینی رسید. از سال ۱۴۰۱، با آغاز فرایند دریافت مجوزهای وزارت بهداشت، مسیر استفاده از این داربست‌های زیستی در جراحی فک، صورت و جمجمه هموار شد و در بهمن ۱۴۰۳، این محصول مجوز رسمی مصرف بالینی را دریافت کرد.

ایمپلنت جاذب؛ جایگزینی برای تیتانیوم

دکتر حاجی‌حسینعلی درباره تفاوت ایمپلنت‌های جاذب تولیدی با نمونه‌های متداول فلزی می‌گوید: «در روش‌های سنتی، از ایمپلنت تیتانیومی استفاده می‌شود که باید پس از مدتی طی یک جراحی دیگر خارج شود. اما داربست ما، از مواد زیستی ساخته شده و پس از کاشت، به‌تدریج در بدن حل شده و جای خود را به بافت استخوانی طبیعی می‌دهد. این فرآیند هم کم‌هزینه‌تر است و هم برای بیمار راحت‌تر.»

این مواد که شامل پلیمرها، هیدروژل‌ها و سرامیک‌های زیست‌سازگار هستند، با ترکیب‌هایی نزدیک به ساختار معدنی استخوان انسان طراحی شده‌اند. برخلاف برخی روش‌ها که از استخوان جسد یا بدن خود فرد استفاده می‌شود، این داربست‌ها کاملاً سنتزی هستند و خطر انتقال بیماری را نیز به همراه ندارند.

موفقیت در بازسازی جمجمه و صورت

کاربرد این فناوری در بازسازی جمجمه نیز انقلابی در درمان ایجاد کرده است. به گفته بنیان‌گذار این شرکت در جراحی‌های جمجمه، استفاده از تیتانیوم باعث مشکلاتی مثل منع انجام MRI و تحریک اعصاب می‌شود. اما داربست زیستی ما، بدون این عوارض، به‌راحتی جای استخوان را می‌گیرد. نمونه‌های موفق متعددی نیز ثبت شده است؛ از جمله بازسازی موفق ساختار جمجمه یک خانم که در تصادف، استخوان زیر چشمش آسیب دیده بود. این جراحی در بیمارستان سینا انجام شد و چشم بیمار پس از ترمیم، به موقعیت طبیعی بازگشت.

چالش‌ها و آینده این فناوری

دکتر حاجی‌حسینعلی گفت: پزشکان با احتیاط به فناوری‌های جدید نگاه می‌کنند، اما با همکاری با متخصصان دانشگاهی و انتشار مقالات علمی، توانستیم نگاه‌ها را تغییر دهیم. هرچند چاپ سلول‌های زنده هنوز در مرحله آزمایشگاهی باقی مانده و مجوز بالینی ندارد، اما چاپ داربست‌های زیستی، گامی مهم به‌سوی آینده پزشکی فردمحور است. برنامه‌ریزی برای توسعه این فناوری به‌سمت کاربردهایی همچون بازسازی پوست در بیماران دیابتی نیز در دستور کار این شرکت قرار دارد.

ایران بر قله فناوری‌های پزشکی پیشرفته

دستیابی ایران به این فناوری، نشان‌دهنده ظرفیت بالای علمی کشور و توان جوانان نخبه در توسعه فناوری‌های راهبردی است. حمایت‌های معاونت علمی و ستاد توسعه فناوری نانو، نقش مهمی در این موفقیت ایفا کرده‌اند. اکنون، پرچم ایران در کنار آمریکا و آلمان، بر فراز قله چاپ زیستی جهان برافراشته شده و نویدبخش آینده‌ای روشن در حوزه درمان و مهندسی پزشکی است.