میرسلیم: انعکاس حقیقت برای خبرنگاران متعهد هزینه دارد

خبرگزاری مهر-گروه سیاست: در روزگاری که مرز میان خبر و شایعه، تحلیل و تبلیغ، و صداقت و منفعت گاه به دشواری قابل تفکیک است، پرداختن به رسالت خبرنگاری بیش از هر زمان دیگر اهمیت یافته است. روز خبرنگار، فرصتی است برای بازنگری در ارزش‌های حرفه‌ای این عرصه و پرسشی دوباره از خود که: خبرنگار، در خدمت کیست و در پی چیست؟

در گفتگویی کوتاه با سیدمصطفی میرسلیم، وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی، به سراغ همین پرسش‌ها رفته‌ایم. ایشان با تأکید بر اصل «رساندن حقیقت به مردم»، از خطراتی سخن می‌گویند که در صورت چشم‌پوشی از اخلاق حرفه‌ای، خبرنگار را به مسیر تحریف، هیاهو، و حتی خیانت سوق می‌دهد. گفتگویی که بیش از آنکه صرفاً مناسبتی باشد، دعوتی‌است به تفکر. در این مصاحبه، وظیفه اصلی خبرنگار یعنی «رساندن حقیقت» تبیین و هشدارهایی جدی درباره انحراف از این مسیر، آثار آن بر افکار عمومی، و مسئولیت اخلاقی اصحاب رسانه بیان شده است.

متن کامل این گفتگو را در ادامه بخوانید.

پیام شما به مناسبت روز خبرنگار، با توجه به شناختی که از جامعه خبرنگاری به ویژه از دوران وزارتتان دارید، چیست؟ دیدگاه خود را راجع به حساسیت‌های حرفه خبرنگاری بفرمائید.

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. کار خبرنگار رساندن حقیقت است به مردم؛ موضوع این حقیقت، یکی انعکاس عمومی نظریات مسئولان یا مردم عادی است بدان گونه که خود آنها اعتقاد دارند، با احتمال نشر محدود آن به مسئولان خاص در موارد امنیتی یا تشویش اذهان عمومی، دیگری تدوین گزارش است درباره واقعه یا شرایط حادث در منطقه یا زمان خاص، گزارشی که روشن کننده حق مطلب باشد. پس در همه موارد باید اقتضای رساندن حقیقت، تا آنجا که میسر است، مراعات شود و اگر امکان آن فراهم نشد از انعکاس خبر یا گزارش به صورت عمومی، خودداری شود ولو توأم با خسارت مادی و معنوی برای شخصیت حقیقی یا حقوقی خبرنگار باشد. البته لازم است تأکید کنم که در اغلب موارد انعکاس حق مطلب برای خبرنگاران متعهد، چون احتمال دارد به مذاق همه خوش نیاید و تلخ باشد، هزینه دارد و ممکن است برای شخص او یا سازمانی که در آن استخدام شده، خسارت‌بار باشد، ولی تعهد خبرنگاری ایجاب می‌کند که حقیقت را فدای غیر آن نکند والا خبرنگار به‌تدریج به فردی متملق، موج‌سوار، نان به نرخ روزخور، فرصت‌طلب و حتی خائن یا مزدور تبدیل می‌شود و شرافت خبرنگاری را، که از معنویت ویژه برخوردار است، برباد می‌دهد. این انعکاس حقیقت آن قدر اصالت دارد که خبرنگار موظف است نتیجه اولیه کار خود و برداشتش را از موضوع خبر و گزارش یا مصاحبه، به اطلاع فردی که با او مصاحبه کرده و یا افراد خبره‌ای که در صحنه حاضر بوده‌اند برساند تا اگر در انعکاس مطالب، نفسانیات نفوذ کرده‌باشد، اصلاح و برطرف کند؛ البته این حق قانونی هر مصاحبه شونده‌ای است که بخواهد اظهاراتش را بازبینی و اصلاح و تکمیل نماید و خبرنگار باید این حق را همواره و با تعصب محترم بشمارد و اگر بدان بی‌اعتنا شد باید در وضع خود تجدید نظر کند و به تزکیه نفس خود بپردازد. اینها همه بیانگر ارزش و حساسیت کار خبرنگار است، چه در رده فرد و چه در سطح سازمان.

برای کاری با این حساسیت چه نکاتی در عمل باید مورد توجه خبرنگار باشد؟

این نکات، متعدد و متنوع‌اند و هر خبرنگاری در دوران تحصیلات عالی خود آنها را می‌آموزد و نسبت به مراعات آنها تمرین می‌کند؛ در جواب شما به چند مورد مهم که باید از آنها اجتناب شود، اشاره می‌کنم:

۱- تقطیع مطالب و برهم زدن نظم ساختاری موجود در گفتار مصاحبه شونده.

۲- بیان بخشی از حقیقت و کتمان عمدی بخشی دیگر برای جنجال آفرینی یا گمراه کردن مخاطب.

۳- هتک حیثیت مصاحبه شونده چه آشکارا و چه در لفافه.

۴- تهیه عناوین مغرضانه از مطالب مصاحبه شونده علی رغم نظریات شفاف او در متن مصاحبه برای انحراف اذهان خوانندگان و بینندگان.

۵- برش مطالب و معماری کلی گزارش به گونه‌ای که اصل اعتقاد مصاحبه شونده در محاق قرار گیرد و مطالب اصلی تحت شعاع مطالب فرعی واقع شود.

۶- جستجوی کثرت در خوانندگان یا بینندگان و تعقیب کنندگان موضوع و اصالت دادن به تعداد مراجعه کنندگان به خبر و گزارش، با مخفی نگاه‌داشتن حقیقت یا بخشی از حقیقت.

۷- طرح سوال فرعی برای ایجاد انحراف در ذهن مصاحبه شونده و القا نظریات ویژه به او؛ در حالی که سوال باید برای رفع ابهام احتمالی از مطالب مصاحبه شونده باشد.

۸- تدوین گزارش ظاهرفریب برای انحراف اذهان عمومی از حقیقت یا انصراف از توجه به موضوع مهمتر در مقابل مهم یا در مقابل نکته‌ای پیش پا افتاده.

۹- ارائه آمار و ارقام ناقص و دستکاری شده و باطل به منظور تحمیل خط خاص فکری و سیاسی.

۱۰- بازی کردن در زمین دشمن و ارائه نکاتی که ظاهراً درست است ولی موجب تحقیر مردم در مقابل بیگانگان و رقبا یا حتی معاندان می‌شود.

۱۱- دادن لحن یأس آلود به گزارش برای دلسرد کردن مردم و بازداشتن آنها از حق‌جویی با روحیه حماسی.

۱۲- مراعات نکردن این اصل که هر سخن وقتی و هر نکته مکانی دارد، با هدف نتیجه‌گیری مغرضانه نظیر اختلاف برانگیزی یا تشدید غیر عقلایی مطالبات.

۱۳- حالت بازجویی به خود گرفتن در مصاحبه و رها کردن ادب مصاحبه.

۱۴- نشر شتابزده گزارش و متن مصاحبه بدون کسب موافقت مصاحبه شونده یا خبرگان حاضر در صحنه یا واقف از موضوع.