ناصر فیض: طنزپردازی بدون ادبیات فارسی شوخی بی‌ریشه است

به گزارش خبرنگار مهر، ناصر فیض در رویداد «وطن پارسی» که صبح پنجشنبه در حوزه هنری اصفهان با موضوع ظرفیت‌های زبان فارسی در طنز برگزار شد، با نگاهی انتقادی، نگاهی فلسفی و نگاهی زبانی به موقعیت طنز در زبان فارسی پرداخت و ظرفیت‌های این زبان را در حوزه طنز واکاوی کرد.

زبان فارسی، زبان طناز است

فیض در ابتدای سخنان خود به ویژگی‌های زبان فارسی در ارتباط با خنداندن و شوخ‌طبعی اشاره کرد و گفت: زبان فارسی ذاتاً زبان طنازی است. از آنجا که یکی از مهم‌ترین کارکردهای طنز خنداندن است، زبان فارسی در این زمینه بسیار توانمند عمل می‌کند. این زبان در هم‌نشینی و هم‌آوایی واج‌ها، انعطاف‌پذیری در واژگان، و قدرت بالای تصویرسازی، امکان خنداندن مخاطب را فراهم می‌آورد.

وی افزود: زبان فارسی از منظر ترکیب‌های کلامی نیز ظرفیت فراوانی دارد. برای نمونه وقتی واژه «کلنگ» را می‌شنویم، پیش از آنکه به معنای واژه فکر کنیم، خود صدا و بافت آوایی آن تداعی طنز دارد. این خاصیت زبان فارسی است که طنز در خود آن نهفته است و شاعر و طنزپرداز تنها آن را فعال می‌کند.

در طنز، ابتدا باید بتوان خندید

این شاعر طنزپرداز در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه «شاعر طنزپرداز باید خود اهل خندیدن باشد»، اظهار کرد: کسی که بلد نیست بخندد، نمی‌تواند دیگران را بخنداند. طنزپرداز باید نگاه خلاقانه، چشمان باز و گوش شنوا داشته باشد. گاهی از دل یک عبارت معمولی، با تغییر تنها یک یا دو واژه، می‌توان عبارتی طنزآمیز و معنادار ساخت.

وی با اشاره به تجربه زیسته خود در حوزه طنز افزود: من شعر و نثر طنز را از زندگی روزمره می‌گیرم. برای مثال، همین واژه‌های ساده که روزانه در محاورات مردم شنیده می‌شود، به‌سادگی می‌تواند سوژه شعر یا نثر طنز باشد. فقط کافی است که ذهن آماده و نگاه موشکافانه‌ای داشته باشیم.

طنز به مثابه تیغی برای نقد و اصلاح

فیض با بیان اینکه «طنز زبان اصلاح است نه انتقام»، افزود: هدف طنزپرداز، بر خلاف توهین و تمسخر، اصلاح است. در واقع، طنز اگر از مسیر اخلاقی و انسانی خارج شود، دیگر طنز نیست، بلکه به سخره گرفتن و تحقیر بدل می‌شود. زبان طنز باید فاخر باشد، ولو اینکه انتقادی‌ترین محتواها را منتقل کند.

وی با نقد برخی رویکردهای غیرحرفه‌ای در طنزنویسی معاصر گفت: متأسفانه گاهی مشاهده می‌کنیم که برخی طنزنویسان به‌جای خلاقیت، صرفاً با استفاده از کلمات رکیک یا سبک‌های مبتذل، تلاش می‌کنند مخاطب را بخندانند. این روش، جایگاه زبان فارسی و شأن طنز را پایین می‌آورد. زبان طنز باید در عین شیرینی و خنداندن، کرامت انسان‌ها را حفظ کند.

زبان فارسی همچنان توان طنزپردازی دارد

این شاعر و پژوهشگر طنز، با اشاره به قدرت ماندگاری زبان فارسی در طول تاریخ تصریح کرد: زبان فارسی توانسته است با وجود گذر از دوران‌های سخت تاریخی، همچنان زنده و مؤثر باقی بماند و این خود نشانه‌ای از ظرفیت بالای این زبان در انتقال مفاهیم و احساسات است. طنز یکی از مؤثرترین ابزارهای فرهنگی در این زمینه است.

وی ادامه داد: اگر امروز طنز در جامعه ما کارکرد کمتری دارد، نه از آن جهت است که زبان فارسی کم‌توان شده، بلکه به‌دلیل آن است که کمتر به زبان و ظرفیت‌های آن توجه کرده‌ایم. رسانه‌ها، آموزش و پرورش، خانواده و نهادهای فرهنگی باید به پرورش نگاه طناز و تربیت مخاطب خلاق بپردازند.

نگذاریم زبان فارسی از خندیدن بیفتد

فیض با دعوت به توجه بیشتر به زبان فارسی و نقش آن در طنزپردازی اظهار کرد: زبان فارسی را نباید تنها برای جدیت و حماسه دانست. این زبان در طول تاریخ، شاعران و نویسندگانی داشته که با همان زبان، زیباترین طنزها را آفریده‌اند. این ویژگی را باید زنده نگاه داریم.

وی گفت: آنچه در این روزگار بیش از همیشه نیاز داریم، خندیدن و خنداندنِ همراه با معنا و معرفت است. اگر زبان فارسی را از خندیدن بیندازیم، بخشی از جان آن را از آن گرفته‌ایم.