نغمه کوچ و فریاد سکوت، روایت زندگی و مشکلات عشایر فارس

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: در پهنه وسیع و متنوع استان فارس، جایی که ریشه‌های تاریخ در دل خاک فرو رفته و تمدن‌ها قامت افراشته‌اند، زندگی قشری اصیل و پویا همچنان در جریان است، عشایر. آن‌ها که با سمفونی کوچ، از دشت‌های گرمسیری به کوهستان‌های ییلاقی سفر می‌کنند و در دل طبیعت، چرخه حیات را با دستان پر توانشان به گردش درمی‌آورند.

در استان فارس، با سه ایل بزرگ قشقایی، خمسه و بویراحمدی-ممسنی و طوایف متعدد مستقل، این هویت عشایری رنگ و بوی ویژه‌ای به خود گرفته است. جمعیتی که شاید در سرشماری‌ها درصد کوچکی از کل جمعیت استان را تشکیل دهند، اما سهمشان در سبد غذایی کشور، تولید صنایع دستی و حفظ مراتع، قابل انکار نیست.

عشایر حافظان سنت و میراث‌داران فرهنگ بومی هستند

عشایر، نه فقط تولیدکنندگان گوشت، شیر و لبنیات، بلکه حافظان سنت‌ها، میراث‌داران فرهنگ بومی و مهم‌تر از همه، نگهبانان بوم‌شناسی ایران هستند.

مردمان آزاده عشایر با درک عمیق از طبیعت، آموخته‌اند چگونه در عین بهره‌برداری، به آن عشق ورزند و آن را برای نسل‌های آینده حفظ کنند. این چرخه زندگی، که قرن‌هاست با نظم خاص خود ادامه یافته، امروزه با چالش‌های نوینی روبروست که بقای این سبک زندگی را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.

حکایت عشایر امروز فارس، قصه‌ای است از تلاش برای بقا در برابر خشکی رودها، از انتظار برای علوفه‌ای که به موقع نمی‌رسد، از فروش دام با قیمتی ناچیز به دلالان، و از مهاجرتی که نه از سر شوق، که از سر اجبار و ناچاری رخ می‌دهد؛ مهاجرتی که مسیر کوچ را وارونه می‌کند و زندگی را در حاشیه شهرها، به شکلی دیگر، سخت‌تر می‌سازد.

امروز این مردان و زنان غیور فارس، با مشکلات بیشماری دست و پنجه نرم می‌کنند. چالش‌هایی که نیازمند شنیده شدن، درک شدن و اقدام عاجل مسئولان و همراهی دلسوزانه عموم مردم است. این وضعیت، زنگ خطری است برای اقتصاد، فرهنگ و حتی امنیت غذایی کشور که نباید نادیده گرفته شود.

مهاجرت معکوس و کمبود علوفه، بحران‌های اصلی عشایر فارس

عبدالحمید کریمی، مدیرکل امور عشایر استان فارس در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به مشکلات متعدد پیش روی جامعه عشایری این استان، بر لزوم اجرای کامل قوانین و ارائه خدمات لازم توسط دستگاه‌های اجرایی تاکید کرد و گفت: قانونگذار در سال ۱۳۸۴، تکالیف مشخصی را برای تمامی دستگاه‌های اجرایی در قبال جامعه عشایر تعیین کرده است. این بدان معناست که ارائه خدمات به عشایر، صرفاً وظیفه یک اداره خاص نیست، بلکه یک مسئولیت جمعی است. با این حال، پس از گذشت سال‌ها، شاهد عدم ایفای کامل این وظایف توسط برخی از دستگاه‌ها هستیم.

وی با تشریح وضعیت زیرساختی جامعه عشایر، ادامه داد: مشکلات زیرساختی مانند راه‌سازی، تأمین آب شرب پایدار برای انسان و دام، و دسترسی به انرژی (برق) از اساسی‌ترین نیازهای جامعه عشایر است. اما اداره کل امور عشایر، ردیف اعتباری مستقلی برای این حوزه‌ها ندارد و تنها با اعتبارات محدود خود، خدمات حداقلی را ارائه می‌دهد. نقش این اداره بیشتر نظارتی است، اما نبود یک ساختار مدون و شفاف در تفکیک آمار خدمات دستگاه‌های مختلف به عشایر، این نظارت را دشوار می‌سازد.

مدیرکل امور عشایر استان فارس به آمار متناقض خانوارهای عشایری اشاره کرد و افزود: اختلاف قابل توجهی بین آمار رسمی (۲۷ هزار خانوار) و آمارهای ارسالی به تهران (۴۰-۴۲ هزار خانوار) وجود دارد که نشان‌دهنده خلاء اطلاعاتی و همچنین پیچیدگی‌های جامعه هدف است.

مهاجرت معکوس چالش اصلی جامعه عشایری است

کریمی پدیده «مهاجرت معکوس» را یکی از نگران‌کننده‌ترین چالش‌ها دانست و گفت: این پدیده، نتیجه مستقیم فشارهای اقتصادی، بیکاری و ناتوانی در تأمین نیازهای اولیه در محیط‌های شهری است. افرادی که قبلاً از روستاها یا مناطق عشایری به شهرها مهاجرت کرده بودند، اکنون به دلیل مشکلات معیشتی در شهر، به اجبار به همان مناطقی بازمی‌گردند که از آنجا گریخته بودند. این امر، علاوه بر ایجاد فشار مضاعف بر منابع محدود مناطق عشایری، نشان‌دهنده عدم موفقیت سیاست‌های کلان در کنترل مهاجرت و ایجاد اشتغال پایدار است.

وی همچنین به سهم تولید جامعه عشایر اشاره کرد و ادامه داد: با وجود جمعیت نسبتاً کم، عشایر فارس سهمی قابل توجه در تولید ملی دارند؛ بیش از ۲۵ درصد از منابع پروتئینی کشور و بخش بزرگی از صنایع دستی، حاصل تلاش همین قشر است. همچنین، ۴۳ تا ۴۷ درصد دام سبک استان در اختیار عشایر است. وابستگی این جامعه به مراتع، اهمیت وضعیت اقلیمی و بارندگی را دوچندان می‌کند. اما متأسفانه، حمایت‌های دریافتی، هرگز با این سهم تولیدی و اهمیت استراتژیک آن‌ها تناسب نداشته است.

مدیرکل امور عشایر استان فارس با اشاره به اثرات خشکسالی، افزود: خشکسالی‌های پیاپی، به ویژه در سال ۱۴۰۳، اوضاع را بحرانی کرده است. در حالی که در سال ۱۴۰۲ با حمایت‌ها علوفه تأمین شد، امسال به دلیل نبود راهکار دولتی پایدار، عشایر با کمبود شدید علوفه مواجه هستند. این کمبود، مستقیماً بر توان تولیدی آن‌ها تأثیر می‌گذارد و آن‌ها را در تنگنا قرار می‌دهد.

ایجاد بازار مطمئن و قیمت‌گذاری منصفانه برای فروش دام عشایر یک ضرورت است

کریمی نبود بازار مطمئن و قیمت‌گذاری منصفانه برای فروش دام، یکی دیگر از گره‌های کور دانست و گفت: عشایر، حاصل یک سال زحمت خود را که باید در این مقطع بفروشند تا بتوانند مایحتاج سالانه و نهاده‌های دامی را تأمین کنند، اکنون با مشکل جدی در فروش روبرو هستند. این وضعیت، زمینه را برای سوءاستفاده دلالان و واسطه‌ها فراهم می‌کند که با خرید دام از عشایر در شرایط اضطرار و با قیمت‌های بسیار پایین، سودهای کلان به جیب می‌زنند.

مدیرکل امور عشایر استان فارس تصریح کرد: تأمین پایدار علوفه (حداقل برای ۴ تا ۶ ماه آینده) و ایجاد بازارهای فروش دام که هم ضامن منافع عشایر باشد و هم بتواند نوسانات قیمتی را کنترل کند، از مطالبات اصلی است. همچنین، لازم است هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی در ارائه خدمات به عشایر تقویت شود و مسئولیت‌ها به طور شفاف تعریف و پیگیری گردد.