نقض پروتکل ۱۹۷۷؛ رژیم صهیونیستی و مسئولیت قحطی در غزه

به گزارش خبرگزاری مهر، لیلی تقربی، کارشناس حقوقی در یادداشتی که درباره اقدامات جنایتکارانه رژیم صهیونیستی علیه ساکنان غزه، نوشت: از آغاز حمله سراسری رژیم صهیونیستی به نوار غزه در اکتبر ۲۰۲۳، جهان شاهد یکی از گسترده‌ترین و سیستماتیک ترین بحران‌های انسانی معاصر بوده است. محاصره کامل، تخریب زیرساخت‌های اساسی، قطع جریان مواد غذایی و دارویی، و حمله به مراکز تأمین آب و انرژی، همگی در راستای یک راهبرد نظامی قرار گرفته‌اند که هدف آن، به زانو درآوردن جمعیت غیرنظامی از طریق گرسنگی است.

این رویکرد، مصداق بارز نقض ماده ۵۴ پروتکل اول الحاقی ۱۹۷۷ کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو است. در این مقاله، با استناد به منابع حقوق بین‌الملل بشردوستانه و رویه نهادهای بین‌المللی، مسئولیت بین‌المللی رژیم صهیونیستی در قبال قحطی‌سازی عمدی در غزه بررسی می‌شود.

ماده ۵۴ پروتکل اول الحاقی: ممنوعیت استفاده از قحطی به‌عنوان ابزار جنگی ماده ۵۴ پروتکل اول الحاقی به کنوانسیون‌های ژنو تصریح می‌کند:

«استفاده از گرسنگی به‌عنوان روش جنگی علیه غیرنظامیان ممنوع است. همچنین نابود کردن، خارج از استفاده، یا آسیب زدن به اشیا ضروری برای بقای جمعیت غیرنظامی مانند غذا، محصولات کشاورزی، منابع آب آشامیدنی و تأسیسات آبرسانی، ممنوع است.»

هدف این ماده، حمایت از جمعیت غیرنظامی در درگیری‌های مسلحانه بین‌المللی و ممانعت از استفاده از ابزارهایی است که حیات غیرنظامیان را مستقیماً تهدید می‌کند.

مصادیق نقض در جنگ غزه

بررسی تحولات میدانی غزه از اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون نشان می‌دهد که رژیم صهیونیستی، به‌صورت سیستماتیک و عمدی، اقدامات زیر را در راستای استفاده از قحطی به‌عنوان سلاح جنگی انجام داده است:

۱. محاصره کامل نوار غزه

از روزهای نخست حمله، عبور مواد غذایی، آب، سوخت و دارو به غزه از طریق گذرگاه‌های مرزی، به‌ویژه رفح و کرم شالوم، مسدود شده است.

۲. تخریب زیرساخت‌های حیاتی

بمباران مزارع کشاورزی، سیستم‌های آبرسانی، انبارهای غذا، و نانوایی‌ها، باعث شده بسیاری از مراکز تأمین غذا و آب از کار بیفتند.

۳. ممانعت از کمک‌های بشردوستانه

کاروان‌های امدادی سازمان ملل و نهادهای غیرانتفاعی بارها هدف حمله یا ممانعت قرار گرفته‌اند، به‌طوری‌که در مواردی، کامیون‌های حامل آرد و آب منهدم یا توقیف شده‌اند.

۴. ایجاد شرایط قحطی مصنوعی

بر اساس گزارش برنامه جهانی غذا (WFP)، بیش از ۹۰٪ از جمعیت غزه در سطح بحرانی ناامنی غذایی قرار دارند و خطر مرگ ناشی از گرسنگی، به‌ویژه در میان کودکان، جدی و بالفعل است.

مسئولیت بین‌المللی رژیم صهیونیستی

در حقوق بین‌الملل، نقض قواعد آمره از جمله قواعد بشردوستانه، موجب ایجاد مسئولیت بین‌المللی برای دولت متخلف می‌شود. در این‌جا، رژیم صهیونیستی به‌واسطه اقدامات عمدی در گرسنگی دادن غیرنظامیان، به دلایل زیر مسئولیت بین‌المللی دارد:

۱. نقض تعهدات عرفی و قراردادی

پروتکل اول الحاقی، گرچه از سوی اسرائیل تصویب نشده، اما بخش‌هایی از آن، از جمله ماده ۵۴، به‌عنوان قواعد عرفی بین‌المللی شناخته می‌شود. بنابراین، این ماده حتی برای دولت‌هایی که عضو آن نیستند نیز الزام‌آور است.

۲. مسئولیت کیفری بین‌المللی

استفاده از قحطی به‌عنوان ابزار جنگی در حقوق کیفری بین‌الملل، مصداق جنایت جنگی و در مواردی، جنایت علیه بشریت است. ماده ۸ اساسنامه رم (دیوان کیفری بین‌المللی) تخریب عامدانه منابع ضروری برای بقا را در زمره جرایم جنگی برشمرده است.

۳. لزوم جبران و پاسخگویی

طبق پیش‌نویس مواد مسئولیت دولت‌ها در کمیسیون حقوق بین‌الملل (ILC)، دولت مسئول، باید خسارات وارده را جبران کرده و از تکرار آن جلوگیری کند. در صورت استمرار و عمدیت این اقدامات، مسیرهای قضائی برای پاسخگویی بین‌المللی نیز فراهم می‌شود.

واکنش جامعه جهانی

با وجود شدت و گستردگی جنایات ارتکابی، واکنش عملی جامعه جهانی در قبال قحطی‌سازی غزه، عمدتاً در سطح محکومیت‌های سیاسی و بیانیه‌های عمومی باقی مانده است. با این حال:

گزارشگران ویژه سازمان ملل بارها اقدامات رژیم صهیونیستی را مصداق استفاده از گرسنگی به‌عنوان سلاح دانسته‌اند.

دادگاه بین‌المللی کیفری (ICC) در حال بررسی پرونده‌هایی درباره جنایات جنگی در سرزمین‌های اشغالی فلسطین است، که ممکن است شامل قحطی‌سازی نیز باشد.

دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) در پرونده آفریقای جنوبی علیه اسرائیل، به نکاتی درباره امکان وقوع نسل‌کشی و استفاده از قحطی اشارهکرده است.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

استفاده از قحطی به‌عنوان ابزار جنگی نه تنها مصداق بارز بی‌رحمی در جنگ‌هاست، بلکه نقض آشکار قواعد بنیادین حقوق بین‌الملل بشردوستانه محسوب می‌شود. اقدامات رژیم صهیونیستی در غزه، از جمله محاصره کامل، نابودی منابع غذایی، و ممانعت از امداد، همگی نقض فاحش ماده ۵۴ پروتکل اول الحاقی هستند. این اقدامات، علاوه بر تبعات انسانی فاجعه‌بار، مسئولیت بین‌المللی را برای این رژیم ایجاد کرده‌اند.

جامعه جهانی، نهادهای بین‌المللی و فعالان حقوق بشر باید با جدیت بیشتر، پیگیری پاسخگویی کیفری و مدنی رژیم صهیونیستی را در قبال این جنایات در دستور کار قرار دهند. سکوت در برابر قحطی‌سازی، به معنای عادی‌سازی یکی از شنیع‌ترین ابزارهای جنگی علیه بشریت است.