نگاه انقلابی شهیدان رجایی و باهنر به جنگ

به گزارش خبرگزاری مهر، دفاع پرس نوشت: هفته آغازین شهریور ماه هرسال به نام هفته دولت نام‌گذاری شده و مهم‌ترین انگیزه و بهانه برای نامگذاری این هفته به نام دولت، شهادت مظلومانه شهیدان رجایی (رئیس جمهور) و باهنر (نخست وزیر) در حادثه تروریستی هشت شهریور سال ۱۳۶۰ توسط منافقین کوردل است.

مسلماً هر وقت صحبت از دولت انقلابی و مؤلفه‌های آن می‌شود، نگاه‌ها متوجه دولت شهید رجایی به عنوان یک دولت الگو و جامع الشرایط در این خصوص می‌شود که علی رغم کوتاهی عمر این دولت، دیدگاه‌ها و عملکرد آن و در رأس آن شهید رجایی و باهنر؛ می‌تواند ارائه دهنده یک دولت اصیل در طراز انقلاب اسلامی باشد.

باید توجه داشت که یکی از دغدغه‌های مهم فرماندهان عالی دفاع مقدس در نیمه راه آن عدم همراهی لازم دولت با وضعیت جنگ بود و اغلب این عدم همراهی مناسب، ناشی از اندیشه‌های التقاطی در دولت و نخست وزیر بعد از شهید رجایی بود که کشور را در قالب یک اقتصاد تمام دولتی و بر اساس یک عملکرد غیر جنگی نامناسب با وضعیت کشور پیش‌برد، و علی‌رغم دیدگاه رئیس جمهوری وقت که نگاه مردمی کردن دولت و اقتصاد را داشت، رویکرد سوسیالیستی را پیش‌گرفت و در نهایت منجر به پذیرش قطع‌نامه ۵۹۸ از سوی حضرت امام رحمت الله علیه شد. در این میان باید نقش دولت به عنوان مهمترین عنصر پشتیبانی کننده بعد از مردم را همیشه در ذهن داشت.

به مناسبت هفته دولت و شهادت شهیدان رجایی و باهنر با مراجعه به فصلنامه شماره دو نگین ایران، منتشر شده در پاییز سال ۱۳۸۱ به عنوان فصلنامه تخصصی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه، به بیان دغدغه‌ها و عملکردهای شهید رجایی در این زمینه می‌پردازیم.

سیاست داخلی دولت شهید رجایی در قبال جنگ

الف: شورای عالی دفاع و نقش رجایی

رجایی افزون بر داشتن سمت نخست وزیری، عضو شورای عالی دفاع نیز بود و از این کانال نیز با جنگ در ارتباط بود. مرحوم هاشمی رفسنجانی درباره مواضع و نقش رجایی در شورای عالی دفاع می‌گوید:

وی به طور مرتب در جلسات شورای عالی دفاع شرکت می‌کرد و همان روحیه مقاومت و صلابت ایشان در کارها در شورای عالی دفاع خیلی مؤثر بود. ایشان اصرار داشت به کارهایی که خیلی مهم بود، ما بیشتر متکی باشیم؛ به نیروهای مردمی در جنگ. بیش از آنکه روش کلاسیک مورد نظر باشد، باید نیروهای داوطلب مورد توجه قرار گیرند. به این حرف‌ها واقعاً معتقد بود که می‌زد و طرح‌هایی که در زمان ایشان ریخته شد، طرح‌هایی بر این اساس بود.

این در حالی بود که بنی صدر (رئیس جمهور) جنگ را فرصت دیگری برای مبارزه سیاسی با جناح نیروهای خط امام (ره) تلقی می‌کرد. او با تکیه بر شعار تخصص گرایی و تعمیم آن به نیروهای نظامی، تکیه گاه اصلی خود را ارتش قرار داده بود و سعی می‌کرد با نزدیک کردن خود به نیروهای نظامی کلاسیک، ابتکار عمل جنگ را به دست گیرد. در نتیجه وی از به کارگیری نیروهای مردمی و انقلابی (سپاه و بسیج) در جنگ خودداری می‌کرد و یا نسبت به آن تمایل چندانی نشان نمی‌داد.

ب: اقتصاد جنگ

۱- بودجه نظامی

بودجه جنگ از بودجه عمومی دولت تأمین می‌شد و در اولویت قرار داشت. هرچند دولت رجایی با فقر منابع مالی روبرو بود و کار خود را با ۴۲۰ میلیارد ریال کسر بودجه آغاز کرد، اما همه امکانات کشور راکه در حوزه اختیارات و تصمیم گیری خود داشت؛ درخدمت جنگ قرارداد. در بودجه سال ۱۳۶۰ نیز، بیشترین اولویت‌ها از نظر آمار و ارقام مربوط به جنگ یا امور مربوط به جنگ بود؛ مانند بازسازی مناطق جنگ زده، ترمیم خسارات وارده به تأسیسات اقتصادی، تأمین نیازهای اساسی جنگ زدگان، ایجاد اشتغال و غیره.

۲- تشکیل ستاد بسیج اقتصادی کشور

عوارض ناشی از محاصره اقتصادی و سپس جنگ تحمیلی، مشکلات اقتصادی بسیاری را برای کشور پدید آورد و دولت را برآن داشت تا تدابیر ویژه ای را برای مقابله با آن اتخاذ کند. بدین منظور هیئت وزیران در جلسه مورخه ۰۵/‏۰۷/‏۱۳۵۹‬ تأسیس ستاد بسیج اقتصادی کشور را تصویب کرد تا این ستاد با توجه به شرایط خاص اقتصادی کشور، تصمیمات مقتضی را اتخاذ و آنها را از طریق سازمان‌های مسئول اجرا کند.

نخستین اقدام ستادبسیج اقتصادی کشور در زمینه نحوه توزیع و سهمیه بندی نفت، گاز و بنزین و بعد از آن، به دلیل ناامنی و در معرض تهدید بودن بنادر ایران، درباره ایجاد تسهیلاتی در زمینه تخلیه بار کشتی‌ها در بنادر امن ایران و بنادر بمبئی و کراچی بود.

مدتی بعد در تاریخ ۱۹ آبان ۱۳۵۹، ستاد با توجه به چهارچوب سیاست اقتصادی دولت و موقعیت جنگی کشور، اقدام به سهمیه بندی کالاهای اساسی از جمله نفت، بنزین، قند و شکر، روغن، پودرهای پاک کننده و غیره نمود و در این راستا کالابرگ‌هایی را چاپ و توزیع کرد.

رجایی هدف و برنامه دولت را از اجرای این طرح، توزیع ثروت و امکانات بیت المال به صورت مساوی و عادلانه بین مردم اعلام نمود. کاهش در خور توجه صادرات نفت، از کار افتادن پالایشگاه آبادان و آسیب دیدن پالایشگاه‌های مهم دیگر مانند پالایشگاه تبریز، انسداد بنادر، کاهش درآمدهای ناشی از واردات و صادرات کالاها و غیره، هم زمان با افزایش مخارج و هزینه‌ها، از مشکلات حاد اقتصادی کشور بود که دولت می‌کوشید، از راههای مختلف، به ویژه صرفه جویی، بخشی از آن را حل کند.

ج: اسکان آوارگان و مهاجرین جنگ

اسکان آوارگان و تأمین نیازهای اساسی آنها از جمله مسائل مهم دولت بود. با تعرض همه جانبه عراق به قلمرو جمهوری اسلامی ایران، بیش از ۵/۱ میلیون نفر از ایرانیان به اجبار محل سکونت خود را رها و به مناطق امن تر مهاجرت کردند. در این رابطه، شهید رجایی، نخست به پیشنهاد مسئولان رسیدگی به امور آوارگان استان خوزستان، ستادی را در نخست وزیری تشکیل و قول همه نوع همکاری به مسئولان آن داد. همچنین به تمامی استانداران ابلاغ کرد که امکانات خود رابرای اسکان آوارگان جنگ بسیج کنند

البته پس از آغاز جنگ، مردم، بخش درخور توجهی از آوارگان جنگ را اسکان دادند تا اینکه پس از چند ماه، بنیاد امور جنگ زدگان در اواسط بهمن ماه ۱۳۵۹ تأسیس و وظیفه اسکان و تأمین نیازمندی‌های اساسی، آموزشی و … مهاجرین ر ا بر عهده گرفت و بدین منظور اردوگاه‌هایی را با ظرفیت متوسط سه تا پنج هزار نفر برای اسکان مهاجرین، ایجاد کرد.

د: تدارکات و پشتیبانی جنگ

از نخستین اقدامات دولت در این زمینه، ایجاد دفتر پشتیبانی استان خوزستان در نخست‌وزیری با هدف انجام امور پشتیبانی و تدارک جنگ با روش‌های بهتر و سریع‌تر بود. از دیگر اقدامات آن می‌توان به جذب و ارسال کمک‌های مردمی به جبهه‌های جنگ نیز اشاره کرد.

از سوی دیگر به دستور نخست‌وزیر؛ شرکت‌های دولتی تولیدکنندگان مواد غذایی مانند شرکت شیلات، برای تأمین نیازهای جبهه، کار تولید خود را با ظرفیت کامل ادامه دادند و دیگر تجهیزات و امکانات مؤسسات و شرکت‌های دولتی که قابل‌استفاده در جبهه‌های جنگ بودند، نیز بدین امر اختصاص یافتند… برای نمونه بخشی از کشتی‌های تجاری یا صیادی، برای حمل‌ونقل سپاهیان و مایحتاج آن‌ها، در اختیار ارگان‌های نظامی قرار گرفتند. یا تجهیزات و ماشین‌آلات راه‌سازی و مکانیکی تغییر کاربری پیدا کردند.

نگاه عمیق شهید رجایی به جنگ

تهیه جنگ‌افزار و خریدهای نظامی نیز از جمله وظایف دولت بود. البته نظر رجایی در این زمینه آن بود که خرید و داشتن سلاح به‌تنهایی، حتی سلاح‌های پیشرفته، بدون داشتن فن‌آوری آن، با انقلاب متناسب نیست و تنها متضمن منافع و عملی شدن خواست و اهداف امپریالیسم است.

به گفته وی: باید ارتشی را پشتیبان انقلاب قرار دهیم که جنگ‌افزارش را خودش تهیه کند؛ اما این حرف به این معنی نبود که وی با خرید سلاح مخالف است، بلکه هدف غائی او، خودکفایی ازنظر تجهیزات و جنگ‌افزارهای نظامی بود.

رجایی موازنه قدرت و ستیز با رژیم بعثی و ابرقدرت‌ها را در ایمان مردم جستجو می‌کرد، نه در سلاح. بدین معنا که ایرانی نمی‌تواند دشمن را با سلاح‌هایی که از خود او گرفته است، شکست دهد. وی در توجیه این راهبرد می‌گوید: به‌منظور مقابله هرچه بیشتر با دشمنان، طرح بسیج مردم برای مقابله با این جنگ در طرح‌های دولت گنجانده‌شده است، چراکه این جنگ، جنگی نیست که ظرف چند روز تمام شود. برای ما صدام خیلی زودتر از آنچه صاحب‌نظران تصور می‌کنند، به زانو در خواهد آمد ولی دشمن اصلی ما آمریکا است که می‌خواهد در این جنگ فرسایشی، اسلحه‌های ما تمام شود و ما را مجبور سازند تا نظر ایشان را بپذیریم.»