هزینه دو برابری تولید لباس متناسب با مناسبت‌ها؛ تاثیر لباس در سلامت!

مریم خرم‌دره تولیدکننده محصولات حجاب، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، گفت: بحث استفاده از مؤلفه‌های فرهنگی و هنری در طراحی لباس موضوعی بسیار حساس و پرچالش است، به‌ویژه هنگامی که موضوع به تطابق با فرهنگ ایرانی اسلامی می‌رسد. در داخل و خارج از ایران، بسیاری از جریان‌های فعال در صنعت مد و لباس از مؤلفه‌های فرهنگی مختلف برای طراحی استفاده می‌کنند، ولی میزان این تطابق با ارزش‌ها و فرهنگ ایرانی اسلامی بسیار محدود است.

وی افزود: شاید بتوان گفت نسبت آن کمتر از ۵ درصد است. به‌عنوان مثال، شخصاً تجربه سه سال تحلیل میدانی در بازارهای مرتبط، به‌ویژه پیش از ماه محرم، را داشته‌ام. در این دوره، انواع پوشاک چه وارداتی و چه تولید داخلی در بازار عرضه می‌شود، اما بخش زیادی از این محصولات که به ادعای مسئولین پوشاک وارداتی هستند، نمادهایی غیرمرتبط با فرهنگ ایرانی داشته‌اند. در حالی که بسیاری از این کالاها تولید داخل هستند و حتی در حوالی بازار تهران تولید و عرضه می‌شوند.

هزینه دو برابری تولید لباس متناسب با مناسبت‌ها

این تولیدکننده محصولات حجاب گفت: موضوع نگران‌کننده‌تر زمانی است که در مراسم مذهبی و آئینی همچون عزاداری امام حسین (ع)، لباسی که باید مروج فرهنگ حسینی و عاشورایی باشد، گاهی برعکس عمل کرده و مصداق ضد ارزش‌های فرهنگی می‌شود. نمونه بارز این موضوع وجود لباس‌های مشکی مردانه‌ای است که مخصوص ماه محرم تولید شده‌اند اما علناً نمادهایی از شیطان‌پرستی یا گروهک‌ها و جریان‌های ضدفرهنگی روی آن‌ها چاپ یا گلدوزی شده است. حتی پیام‌هایی به زبان انگلیسی که معنا و مفهوم مغایر با فرهنگ عاشورایی دارند، روی این لباس‌ها دیده می‌شود. این چنین لباس‌هایی با کیفیت بالا و قیمت بسیار مناسب و البته با مؤلفه‌های ضد فرهنگ ایرانی اسلامی در بازار عرضه می‌شوند، ولی وقتی که تولیدکننده‌ای بخواهد محصول استانداردی برای مراسم‌های محرم ارائه دهد، هزینه تولید معمولاً دو برابر لباس‌هایی است که با نمادهای غیرفرهنگی به فروش می‌رود. این تناقض قیمت و کیفیت نشان‌دهنده نفوذ هدفمند جریان‌هایی است که قصد دارند فرهنگ آئینی را تحت تأثیر قرار دهند.

وی ادامه داد: امروزه مشاهده می‌کنیم که تیشرت‌های مردانه‌ای با نمادهای خاص مانند شیطان‌پرستی در بازار عرضه می‌شوند، آن‌هم با قیمتی بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان و کیفیت عالی نخ پارچه و دوخت بی‌نظیر. وقتی این محصولات را از نزدیک می‌بینیم، به نظر می‌آید باید قیمت‌شان حداقل ۶۰۰ یا ۷۰۰ هزار تومان باشد در حالی‌که با قیمت ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسند؛ اما واقعیت این است که با همین کیفیت، اگر بخواهیم از برندهای داخلی مشابه تهیه کنیم، قیمت پایه این نوع تیشرت‌ها معمولاً از ۸۵۰ هزار تومان شروع شده و حتی به دو میلیون تومان هم می‌رسد. از دلایل مهم این اختلاف قیمت محصول با کیفیت داخلی با چنین محصولاتی مشکلات خاص زنجیره ارزش و تولیدکنندگان پوشاک برند داخلی است که از حمایت‌های دولتی برخوردار نیستند.

نذر فرهنگی برای مقابله با پوشاک مروج فرهنگ غربی

خرم‌دره گفت: در این میان، تولیدکنندگان انقلابی و دغدغه‌مند وارد عرصه شده‌اند تا در حوزه پوشاک مردانه فعالیت کنند. این طیف تولیدکنندگان که اغلب حمایت مالی قابل توجهی ندارند، محصولات خود را با مبالغی بسیار پایین‌تر عرضه می‌کنند و برخی حتی نذر فرهنگی کرده‌اند که سود ناچیزی حدود ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تومان روی محصولات‌شان بکشند تا بتوانند با پوشاک مروج فرهنگ غربی مقابله کنند. طبیعی است که چنین مبلغی برای تولید کافی نیست و چالش‌برانگیز است و این قشر تولیدکنندگان که معمولاً کارگاه‌های کوچکی دارند و محصولاتشان را با مفاهیمی مانند مقاومت، ایستادگی، شهادت و عاشورا ترکیب کرده‌اند، حداقل قیمت محصولاتشان حدود ۶۰۰ هزار تومان است که حتی با وجود تلاش‌های این عزیزان، به‌دلیل وضعیت اقتصادی دشوار جامعه و توان خرید مردم ممکن است نتوانند تأثیر گسترده‌ای ایجاد کنند. از سوی دیگر، بسیاری افراد به‌دلیل ارزان‌تر بودن کالاهای دیگر، فارغ از معنای نمادها یا پیام‌های موجود روی لباس‌ها، به سمت تهیه محصولاتی می‌روند که مفاهیم آن‌ها را حتی نمی‌دانند.

این تولیدکننده پوشاک گفت: در ایام مذهبی مانند محرم، بسیاری از جوانان برای شرکت در مراسم‌های آئینی از چنین لباس‌هایی استفاده می‌کنند. افراد در مناطق مختلف تهران، چه در هیئت‌های بزرگ و چه در دسته‌های سینه زنی و زنجیرزنی، به این پوشاک گرایش پیدا کرده‌اند. این جریان نشان‌دهنده نفوذ فرهنگی ساده اما مؤثر از طریق کالاهایی است که گاهی بدون توجه به اهداف گروه‌های پشت پرده طراحی آنان، تهیه و استفاده می‌شوند. بررسی چنین موضوعاتی نشان می‌دهد که ترویج فرهنگ اصیل نیازمند تلاش بیشتر و حمایت گسترده‌تر از تولیدکنندگان دغدغه‌مند داخلی است.

چرا کار فرهنگی مؤثر انجام نمی‌شود؟

خرم‌دره افزود: فضای فرهنگی جامعه می‌تواند به گونه‌ای مورد بهره‌برداری قرار گیرد که به جای ترویج فرهنگ شهادت و مقاومت، گرفتار مفاهیم فرهنگی متعارض شویم. یکی از مثال‌هایی که در حوزه استفاده از مؤلفه‌های فرهنگی اشاره کردم، این موضوع است. باید به این پرسش پاسخ داد که چرا هیچ جریان مشخصی با برنامه‌ریزی مناسب وارد عمل نمی‌شود؟ متأسفانه در کشور ما، چه در حوزه پوشش و چه در سایر زمینه‌ها، وقتی صحبت از کار فرهنگی به میان می‌آید، همه می‌پذیرند که کار فرهنگی لازم است؛ اما سوال اصلی این است چرا کار فرهنگی لازم و مؤثر انجام نمی‌شود و یا آنقدر دیر اقدام می‌شود که به نتیجه نمی‌رسد؟ یکی از مهم‌ترین اقدامات فرهنگی، تولید پوشش مناسب و مطابق مؤلفه‌های فرهنگی و تمدنی خودمان است. پس چرا حمایت‌های فرهنگی مورد نیاز ارائه نمی‌شود؟ به عنوان نمونه، قانون حمایت از خانواده، محصولات مرتبط با حجاب و پوشش‌های عفیفانه را به عنوان کالاهای فرهنگی تعریف کرده است که با ابلاغ این قانون از مجلس به دولت و اجرای آن توسط دولت بسیاری از مشکلات این حوزه به حداقل می‌رسد.

وی با طرح این پرسش که چرا دولت و مجلس اقدام جدی برای اجرای این قانون انجام نمی‌دهند؟ گفت: علاوه بر این سوال، سؤال‌های دیگری هم وجود دارد مبنی بر اینکه چرا رئیس مجلس دستور ابلاغ قانون حمایت از خانواده را صادر نمی‌کند تا حداقل شاخص‌هایی که در این قانون برای حمایت از تولید ذکر شده‌اند وارد مرحله اجرا شوند؟ این همان چیزی است که حداقل دو سال است همه منتظرش هستند. قانون مذکور شامل ۷۴ ماده است. اگرچه فقط چند ماده از آن جنبه سلبی دارد، بیشتر موارد آن جنبه مثبت و ایجابی دارند. اگر این قانون به درستی اجرا شود، می‌توان شاهد یک تحول عظیم فرهنگی در حوزه پوشش باشیم. با این حال، جای تعجب دارد که حتی مسئولان در ابلاغ و اجرای قوانین نیز کم‌کاری می‌کنند. تولیدکنندگان سال‌ها منتظر اجرای این قانون بوده‌اند تا بتوانند از مزایای آن بهره‌مند شوند. اکنون نیز همین موضوع معطل مانده و ضرورت دارد که توجه بیشتری به آن صورت گیرد.

ایرانی یا ایتالیایی، مسئله نداشتن هویت است

وی ادامه دارد: در موارد فرهنگی و پوشش، همیشه مثال‌هایی وجود دارد که اهمیت این موضوع را نشان می‌دهند. برای نمونه، وقتی یک خانم هندی را می‌بینیم، پوشش او به‌وضوح نشان‌دهنده ملیت اوست؛ حتی اگر کسی به ما نگوید که او اهل هند است، از لباسش متوجه می‌شویم. این موضوع درباره بسیاری از کشورها صدق می‌کند، مانند مالزی که پوشش مردمش هویت ملی آن‌ها را منعکس می‌کند. اما ایرانیان در خارج از کشور معمولاً این ویژگی را از دست داده‌اند. بسیاری مواقع ممکن است ایرانی‌ها با دیگر ملیت‌هایی مانند ایتالیایی‌ها اشتباه گرفته شوند؛ دلیلش شباهت در ظاهر و فقدان پوششی با هویت ایرانی است.

این تولیدکننده مد و لباس گفت: یکی از اصلی‌ترین دلایل این وضعیت، طرح لباس ملی توسط رضاخان بوده است. این تصمیم به نام یکپارچه‌سازی و ایجاد لباس ملی انجام شد اما در واقع ضربه بزرگی به هویت پوششی ما وارد کرد. حتی امروز تأثیرات منفی این اقدام کاملاً مشخص است و روزبه‌روز فراتر می‌رود. رضاخان، در میان تمام اعمالش، در زمینه فرهنگی و به ویژه پوشش، بیشترین آسیب را به فرهنگ ایران وارد کرد. این موضوع نه تنها بر هویت ما تأثیر گذاشت بلکه بر سلامت جسم و روان ما نیز سایه انداخت.

تغییرات در نوع پوشش روی سلامت هم اثر می‌گذارد

وی افزود: پیش از این تغییرات، پوشش اقوام ایرانی به‌شکلی طراحی شده بود که کاملاً با اقلیم و مزاج مردم مناطق مختلف کشور هماهنگ بود؛ هر منطقه نوعی پارچه خاص خودش را استفاده می‌کرد که سلامت جسمانی و روانی مردم را تأمین می‌کرد. اما امروز بسیاری از این اصول کاملاً کنار گذاشته شده‌اند. مثال بارز آن مناطق کرد نشین کشور ماست؛ در گذشته پوشش مردم این منطقه متناسب با شرایط اقلیمی و نیازهای جسمانی آن‌ها بود، اما اکنون بخش عمده‌ای از پارچه‌های مورد استفاده در این مناطق وارداتی هستند و موادی که در تولید آن‌ها به کار می‌رود با اقلیم و مزاج افراد منطقه ناهمخوانی دارد. این تغییرات می‌تواند تأثیرات منفی بسیاری بر سلامت مردم داشته باشد.

خرم‌دره گفت: اگر بخواهیم به طور کلی صحبت کنیم، ممکن است برخی خوانندگان برداشت متفاوتی داشته باشند، اما این موضوع نیازمند بررسی دقیق و مصداق‌های مشخص است. می‌توانیم بازگردیم به مثال‌هایی همچون تأثیر نوع پوشش اقوام کرد و بررسی کنیم که چگونه جنس و الیاف پارچه‌های امروزی از لحاظ سلامت آسیب‌زا هستند. همه این مسائل قابل واکاوی و مطالعه‌اند تا بتوانیم اهمیت هماهنگی پوشش با فرهنگ، اقلیم و سلامت مردم را بهتر درک کنیم.

وی افزود: بزرگ‌ترین خیانت رضاخان در موضوع حجاب تنها به برداشتن حجاب ختم نمی‌شد؛ بلکه هویت فرهنگی و پوشش مردم را هدف قرار داد. هویت پوششی افراد دقیقاً بخش مهمی از فرهنگ آن‌هاست. این روزها برخی معتقدند که می‌توان از لباس‌های سنتی اقوام ایرانی الهام گرفت و آن‌ها را وارد جامعه کرد. به عنوان یک طراح لباس که سال‌ها تجربه تدریس در دانشگاه‌ها و مؤسسات مد و لباس را داشته‌ام، معتقدم که لباس‌های محلی و سنتی اقوام ما پتانسیل باز طراحی به روز و تولید برای هر منطقه را دارند، البته با در نظر گرفتن ویژگی‌های هر منطقه. این کار برای کل کشور نیز امکان‌پذیر است، اما به نظر می‌رسد بهتر باشد که طراحی‌ها بر اساس اقلیم و شرایط زیستی مناطق مختلف انجام گیرد.

این تولیدکننده مد و لباس گفت: اگرچه از دید کلی هم می‌توان برای تمام ایران چنین کاری انجام داد، اما پیشنهاد من تمرکز بر مناطق خاص با توجه به شرایط خاص آن‌هاست؛ مثلاً شرایط آب و هوایی و نوع زندگی مردم منطقه. وقتی به لباس‌های سنتی اقوام مختلف نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم طراحی این لباس‌ها با نوع فعالیت و کار افراد در آن منطقه، همچنین با اقلیم و شرایط زندگی آن‌ها همخوانی داشته است. همین ویژگی‌ها نشان می‌دهد که لباس‌های سنتی قابلیت باز طراحی برای جامعه امروزی دارند. علی رغم ادعاهای مطرح شده توسط خیلی از مسئولان حوزه پوشاک که ضعف فرهنگی حوزه پوشاک را نداشتن دانش کافی در حوزه طراحی می‌دانند. معتقدم در حوزه دانش طراحی پوشاک متخصصین بسیاری داریم و مشکل اصلی عدم ارتباط مؤثر حوزه طراحی و تولید است. این مسئله به علت عملکرد بسیار ضعیف کارگروه ساماندهی مد و لباس کشور که متولی اصلی این موضوع است تا به امروز به نتیجه نرسیده است.