چرا نمی‌توانیم از فکر و خیال دست بکشیم؟

مریم سلمانیان متخصص روانشناسی بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با نشخوار فکری و روش درمان این اختلال توضیحاتی داد و گفت: نشخوار فکری یا آن‌طور که در روان‌شناسی به آن اشاره می‌شود «ذهن‌چرانی»، یکی از نشانه‌های شایع در برخی اختلالات روانی است.

وی ادامه داد: این فرایند شناختی گاهی با واژه «بیش‌فکری» نیز شناخته می‌شود، به خودی خود یک اختلال مستقل محسوب نمی‌شود، اما می‌تواند زنگ خطری برای وجود اختلالات جدی‌تری مانند افسردگی، اختلالات اضطرابی، وسواس فکری عملی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) باشد.

نشخوار فکری چیست و چرا نگران‌کننده است؟

سلمانیان اذعان کرد: در شرایطی که فرد با یکی از این اختلالات مواجه باشد، نشخوار فکری به‌عنوان یک علامت فعال می‌شود. در این حالت، فرد دچار اشتغال ذهنی مداوم با افکار منفی درباره گذشته یا آینده می‌شود. این افکار، که اغلب بی‌نتیجه و بی‌ثمر هستند، منجر به خستگی روانی، اختلال خواب و در نهایت کاهش کیفیت زندگی فرد می‌شوند.

وی افزود: در این حالت فرد ممکن است به طور مداوم احساس گناه، شکست، یا نگرانی نسبت به آینده داشته باشد، بدون آن‌که توانایی توقف این افکار را داشته باشد یا راه‌حلی برای آن‌ها پیدا کند.

نقش اختلالات روانی در بروز نشخوار فکری

این متخصص روانشناسی بالینی اظهار داشت: نشخوار ذهنی در بسیاری از اختلالات روانی مشاهده می‌شود. در اختلال وسواس فکری عملی، فرد با افکار تکرارشونده دچار رنج است و برای کاهش اضطراب، رفتارهای وسواسی انجام می‌دهد. در اختلال اضطراب فراگیر یا فوبیا، اشتغال ذهنی با احتمالات منفی آینده شدت می‌گیرد.

وی تصریح کرد: همچنین در اختلال افسردگی، فرد به‌طور مداوم با احساس گناه یا بی‌ارزشی نسبت به گذشته درگیر می‌شود؛ این علامت در بیماران مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه نیز وجود دارد و می‌تواند بازگشت به افکار یا خاطرات دردناک را تسریع کند.

آیا نشخوار فکری خطرناک است؟

سلمانیان مطرح کرد: اگرچه نشخوار فکری به‌تنهایی منجر به اختلالات شدید روانی مانند جنون یا اسکیزوفرنی نمی‌شود، اما در صورت عدم درمان، می‌تواند زمینه‌ساز پیامدهای جدی مانند افکار خودکشی یا اختلال شدید در عملکرد روزمره شود. باید توجه داشت که اسکیزوفرنی یک اختلال روان‌پریشی شدید با ویژگی‌هایی مانند توهم و هذیان است و با نشخوار فکری تفاوت بنیادین دارد.

درمان نشخوار فکری چگونه انجام می‌شود؟

این متخصص روانشناسی بالینی تاکید کرد: درمان نشخوار فکری، به درمان اختلال زمینه‌ای بستگی دارد. تشخیص دقیق این اختلال‌ها تنها از عهده متخصص روان‌شناسی یا روان‌پزشکی برمی‌آید. یکی از مؤثرترین روش‌ها برای درمان، درمان شناختی رفتاری (CBT) است که پروتکل‌های مشخصی برای مداخلات درمانی در نشخوارهای ذهنی دارد.

وی ادامه داد: مدت درمان، بسته به نوع و شدت اختلال روانی متفاوت است و گاهی نیاز به جلسات منظم، دارودرمانی و همراهی اطرافیان دارد.

نقش اطرافیان در روند درمان

سلمانیان توصیه کرد: نزدیکان فرد باید آگاه باشند که نشخوار فکری یک نشانه هشدار است، نه تنبلی ذهنی یا ضعف اراده. حمایت روانی، پرهیز از سرزنش، و تشویق به مراجعه به روان‌شناس یا روان‌پزشک، می‌تواند نقشی کلیدی در بهبود روند درمان ایفا کند.

این متخصص روانشناسی بالینی خاطر نشان کرد: نشخوار فکری اگرچه اختلال روانی مستقلی نیست، اما می‌تواند زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و نشانه‌ای از وجود یک اختلال زمینه‌ای جدی‌تر باشد. با شناسایی زودهنگام و مراجعه به روان‌درمانگر، می‌توان از تشدید علائم، اختلال در خواب، کاهش عملکرد روزمره و حتی خطر خود آسیب‌زنی یا خودکشی جلوگیری کرد.