کاهش کارکرد اجتماعی مساجد تهدیدی برای محلات

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: مسجد از آغاز اسلام تا عصر حاضر، نقش بسزایی در شکل‌دهی به خمیرمایه عبادی، فرهنگی و اجتماعی مسلمانان داشته است.

مساجد در دوره‌های مختلف، از جمله دوران دفاع مقدس، به‌عنوان مراکز تجمع و هماهنگی نیروهای مردمی و پیشبرد اهداف انقلابی عمل کرده‌اند.

از سوی دیگر افراد افتخارآفرین نیز از دل مساجد برخاسته‌اند اما با این حال، امروزه اغلب مساجد تنها به پایگاه‌های عبادی جامعه تبدیل شده‌اند و کارکرد اجتماعی آن‌ها روزبه‌روز کمرنگ‌تر شده است.

در همین راستا و همزمان با روز جهانی مسجد و با هدف بررسی نقش مسجد و کارکردهای اجتماعی آن، میزگردی در خبرگزاری مهر قزوین تشکیل شد.

دستگاه‌های متولی، مانعی در مسیر فعالیت مساجد

حجت‌الاسلام عباس اوتارخانی، امام جماعت و فعال حوزه مسجد در این میزگرد اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که همواره مورد غفلت فوق‌العاده قرار گرفته، مسجد و کارکرد آن است؛ نهادی که جمهوری اسلامی مدیون آن است.

وی افزود: متأسفانه بعد از انقلاب و جنگ، توجه به مسجد کاهش یافت و از این منظر آسیب‌های اجتماعی گسترش پیدا کرد و اکنون تربیت جوان انقلابی در مساجد صورت نمی‌گیرد.

این مسئول تأکید کرد: در جلسه امامان جماعت تهران در سال ۱۳۹۵ مطرح شد که نزدیک به ۹۵ درصد شهدا تربیت‌شده مساجد بودند؛ این نشان می‌دهد مسجد تا چه اندازه تأثیرگذار است.

وی مطرح کرد: روز جهانی مسجد به‌تأسی از تخریب مسجدالاقصی نام‌گذاری شده و این روز علاوه بر پرداختن به اهمیت مسجد، به موضوع مبارزه با صهیونیسم که مسئله جدی امروز است نیز می‌پردازد. جای تأسف دارد که دستگاه امور مساجد به این موضوع توجه ندارد.

این کارشناس مذهبی یادآور شد: مهم‌ترین کارکرد مسجد، کارکرد خانوادگی و مشاوره‌ای، به‌ویژه مشاوره‌های پیش از ازدواج است. مسجد با ایجاد فضای مشاوره، زمینه آشنایی خانواده‌ها برای وصلت یا یافتن خانواده مناسب را فراهم می‌کند.

وی ادامه داد: مشاوره، مهم‌ترین کارکرد مسجد است؛ چنان‌که در گذشته مردم برای دریافت مشورت به ائمه جماعت مراجعه می‌کردند. این سبک مشاوره، یک سبک اسلامی است که با استفاده از اصول دینی و قرآنی، مسائل را مرتفع می‌سازد.

اوتارخانی مطرح کرد: برای بررسی میزان کارکرد اجتماعی، باید ابتدا مساجد مورد مطالعه قرار گیرند و سپس کارکردهای مختلف آن‌ها بررسی شود.

این کارشناس فرهنگی عنوان کرد: متأسفانه مساجد با یکدیگر ارتباط ندارند و دستگاه‌های متولی امور مساجد به نوعی اسباب توقف فعالیت آن‌ها هستند. مسئولان امور مساجد باید روزانه به مساجد سر بزنند و پیگیر امور باشند؛ اما این اقدام انجام نمی‌شود. در شرایطی که درِ مساجد بسته است، چگونه می‌توان برای آن‌ها برنامه‌ریزی کرد؟

وی در پایان صحبت‌هایش ضمن تأکید بر استفاده از تجارب مسئولان پیشین گفت: در ابتدا لازم است مطالعه جامعی درباره هر مسجد شکل بگیرد، سپس به فراخور آن، مسائل احصا و برای آن‌ها برنامه‌ریزی شود و در نهایت عملیات اجرایی طبق برنامه پیش رود.

مسجد؛ بهترین مکان برای حکمرانی محله‌محور و تمدن‌سازی

حجت‌الاسلام علی ابوالقاسمی امام جماعت و فعال فرهنگی و اجتماعی نیز در این میزگرد اظهار کرد: جایگاه و اهمیت مسجد در جامعه باید تبیین شود. از کارکردهای مهم مسجد می‌توان به تقویت وحدت اجتماعی، حل اختلافات محله، حمایت از نیازمندان، ترویج اخلاق و امور فرهنگی، ارائه خدمات آموزشی و فرهنگی، و ایجاد فضای آرام‌بخش و محیطی امن برای جامعه اشاره کرد.

وی با تأکید بر اینکه عملکرد مساجد در حوزه اجتماعی نمره بالایی نمی‌گیرد، گفت: مساجد با یکدیگر ارتباط ندارند. با توجه به اینکه کارکرد مساجد باید به‌صورت خودجوش و مردمی رقم بخورد و حکومتی نیست، متأسفانه تعامل و ارتباط بین مساجد وجود ندارد.

این کارشناس تأکید کرد: با وجود نقدهایی به عملکرد مساجد، نمی‌توان از اثرگذاری آن‌ها غافل شد. چنان‌چه اگر مساجد نباشند، مشکلات عدیده‌ای در سطح جامعه به وجود خواهد آمد.

وی یادآور شد: مسجد بهترین مکان برای ایجاد حکمرانی و تمدن‌سازی است و اگر کارکردهای آن در سطح جامعه لحاظ شود، شاهد اثرگذاری آن خواهیم بود.

این مسئول مطرح کرد: حفظ عنوان «مسجد» برای مسجد و عدم اختصاص عناوین دیگر به آن بسیار حائز اهمیت است. اینکه اجازه دهیم در جایگاه مسجد فعالیت‌های غیرمرتبط انجام شود، قابل قبول نیست.

وی افزود: اینکه مسجد در ابعاد کوچک اما اختصاصی برای همان محله ساخته شود و کارکردهای آن اجرا گردد، و برای ساخت آن نیز از معماران اسلامی و اهل مسجد استفاده شود، بسیار مهم است. نه اینکه مسجد را به شکل تشریفاتی احداث کنیم و سپس با چالش‌های اجرایی مواجه شویم.

ابوالقاسمی یادآور شد: اینکه ابتدا شهرک‌ها ساخته شوند و پس از آن به فکر ساخت مسجد بیفتیم، نشان‌دهنده نبود تعریف و برنامه‌ای برای ساخت مسجد همانند سایر امکانات ضروری شهری بوده و این خود چالشی جدی و بزرگ است.

وی خاطرنشان کرد: وجود کانون فرهنگی و صندوق قرض‌الحسنه که بتواند مسائل اهالی محل را مرتفع کند، بسیار حائز اهمیت است. این فضا موجب می‌شود اهالی مسجد را جزئی از خانه و هویت خود بدانند و مسجد در جامعه هویت پیدا کند.

وی در پایان صحبت‌هایش گفت: ارتباط‌گیری با مردم و ایجاد فضایی که کودکان و نوجوانان بتوانند در مسجد به‌راحتی حضور داشته باشند و حتی در مسجد بازی کنند، خواه‌ناخواه سبب می‌شود تا در محیط مسجد بزرگ شوند و پرورش یابند. در نتیجه با این فضا مأنوس خواهند شد.

فردگرایی؛ آسیب نوظهور در مدیریت مساجد

محسن نورانی از فعالا فرهنگی و اجتماعی قزوین نیز در این میزگرد اظهار کرد: در جامعه توحیدی که بناست پاسخ‌گوی تمام نیازهای جامعه باشد، مساجد در محلات همان مکان‌هایی هستند که تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری از دل آن‌ها بیرون می‌آید. مسجد، مرکز تصمیم‌گیری مهم جامعه است.

وی افزود: متأسفانه امروزه مساجد درگیر فردگرایی شده‌اند. این در حالی است که مساجد باید جامع‌نگر باشند و در دل خود صندوق قرض‌الحسنه، کانون پرورش فکری، کلاس‌ها، گعده‌های مختلف، تجمع‌های بانوان و موارد دیگر را جای دهند. اما هیئت امنای مساجد نگاه جامع ندارند و درگیر شخصی‌نگری شده‌اند.

این مسئول تصریح کرد: تمام ارکان مسجد و مسجدداری، حتی در بعد ساخت آن، دارای چارچوب است. در ساخت فضای محیطی آن نیز باید این چارچوب‌ها رعایت شود. رعایت این اصل در گرو آن است که افرادی که اهل مسجد هستند، معماری مسجد را انجام دهند. از سوی دیگر، مسجد یک رکن اصلی جامعه است و برای موقعیت مکانی آن نیز باید تدابیر لازم اندیشیده شود تا در موقعیت درست شهری احداث گردد.

وی ضمن تأکید بر سیاست‌گذاری اشتباه در مساجد عنوان کرد: در طرح «سمن» که متشکل از مسجد، مدرسه و محله بود، مساجد از محوریت محله خارج و جامع شدند که این امر هویت مسجد محل را تحت تأثیر قرار داد و چه‌بسا از بین برد.

نورانی ابراز کرد: ما بر این باوریم که مسجد می‌تواند ما را به همه چیز برساند، اما در شرایطی که در مسجد تنها ساعاتی پیش از اذان تا پس از اذان به روی مردم باز است، چگونه می‌تواند چنین رویکردی داشته باشد؟

وی با تاکید براینکه در مساجد هیچ فضایی برای تجمع خواهران نخبه و فعال تعریف نشده و این درحالی است که بانوان نقش اثرگذار در کشور دارند ادامه داد: ما معتقدیم که مسجد انسان ساز است و صدای اذان از مساجد در زمان اذان باید در سطح شهر منعکس شود و این درحالی است که امور مساجد تاکید به کاهش صدای اذان دارد.

این مسئول ضمن اشاره به اینکه مسجد تصمیم سازی است عنوان کرد: اگر مردم بجایی اعتماد کنند به آن مکان اعتبار می‌دهند و ما به واسطه مسجد هویت و اعتماد مردم را جلب می‌کنیم و این امر به مسجد و محله هویت می‌دهد، مردم نسبت به مسجد احساس تعصب و مالکیت پیدا کرده و به مسجد کمک می‌کنند و هر محله نیز هویت ویژه خود را دارد که ما نباید اجازه دهیم این هویت از بین برود.

وی در پایان صحبت‌هایش گفت: در سیاست‌گذاری مسجد باید مسائل مختلف کارکرد اجتماعی مسجد لحاظ شود مسجد از شکل جامع بودن به محله محور بودن تبدیل شود.

به گزارش مهر امروز بیش از هر زمانی ضرورت بازتعریف نقش مسجد در ساختار شهری، تقویت ارتباط میان مساجد، بهره‌گیری از معماران اسلامی، و ایجاد فضاهایی برای حضور فعال بانوان و کودکان احساس می‌شود و به نظر می‌رسد باید به دنبال سیاستگذاری باشیم تا مسجد به هویت اجتماعی محله بازگردانده شود.