اشاره به عاشورا در شعر درباری و مدحی؛ قطران تبریزی درباره عطش چه گفت؟

به گزارش خبرنگار مهر، محمد مرادی شاعر، منتقد ادبی و استاد دانشگاه در سلسله یادداشت‌هایی که در کانال شخصی خود منتشر می‌کند، به بررسی «شعر عاشورایی» پرداخته و این گونه شعر را از آغازین قدم‌های شعر فارسی پیگیری کرده است.

دقیق شدن در لحظات و دقایق و ظرایف شعر عاشورایی، از ویژگی‌های یادداشت‌های مرادی است که خواندن آن را برای علاقه‌مندان به ادبیات و شعر عاشورایی مغتنم می‌کند.

پیش از این، پنج قسمت از این یادداشت‌ها با عناوین زیر منتشر شده است:

* «لالایی‌های حضرت زهرا (ع) آغاز شعر عاشورایی است؛ رخت عزا بر تن شعر فارسی»

* «اولین شعر عاشورایی در ادبیات فارسی سروده کیست؟»

* «دوره غزنوی و افول شعر عاشورایی؛ تنها یک بیت در دیوان شعرای زمان»

* «نقش شعرهای کوتاه در انتقال فرهنگ عاشورا؛ باباطاهر عریان شیعه است؟»

* «ناصرخسرو «سیدالشهدا» را چگونه نام می‌برد؛ اندوه همیشگی از شهادت امام»

مرادی در ششمین قسمت از این یادداشت‌ها به حضور شعر عاشورایی در شعر مدحی و وصفی سده پنجم پرداخته و اشارات به کربلا و امام حسین (ع) در شعر درباری را، نشانه فراگیر بودن مظلومیت امام حسین (ع) و یارانش در قلمرو زبان فارسی می‌داند.

در ادامه قسمت ششم «شعر عاشورایی» را می‌خوانید:

از ویژگی‌های اشعار مدحی و وصفی سده پنجم، وجود اشارات پراکنده به واقعه عاشورا در خلال قصاید است. در مجموع اشعار نیمه دوم سده پنجم، چند شاعر از جمله قطران تبریزی، ازرقی هروی، لامعی و ابوالفرج رونی، به این شیوه از واقعه عاشورا در دیوان خود یاد کرده‌اند.

قطران تبریزی که تا پس از ۴۶۵ زنده بوده و نشانه‌های شیعه‌گری در اشعارش دیده می‌شود، در سوگ یکی از ممدوحانش می‌سراید:
رفتی ز جهان به تشنگی بیرون

مانند شهید کربلا بودی

نکته‌ای که شهرت داستان عطش شهیدان کربلا را در این دوره، در محدوده آذربایجان، تأیید می‌کند.

قطران، از قاتلان کربلا به لفظ «کفار» یاد کرده و در بیتی دیگر از شهرت حدیث کربلا در جهان نام برده است. (ر. ک. دیوان قطران، ص ۸ و ۴۵۵)

ازرقی هروی، شاعر متصل به دربار غزنویان دوم هم، به شیوه منوچهری، در توصیف طبیعت از داستان عاشورا بهره برده است:

تا لاله چون حسین علی غرقه شد به خون

گل همچو شهربانو، بدریده پیرهن

لامعی گرگانی هم به شیوه دقیقی، در تغزل از مضمونی مربوط به ادب عاشورایی استفاده کرده است:

به خون من شده مژگان او چنان تشنه

که شیعیان حسین علی به خون یزید

ابوالفرج رونی (ص ۵۰) هم در شعری مدحی، به حادثه‌ی کربلا تلمیحی کوتاه دارد.

این ابیات و اشارات باقی مانده، نشان می‌دهد هرچند در ادبیات این سده سرودن اشعار مستقل عاشورایی هنوز فراوانی نیافته، ماجرای شهادت امام حسین (ع) و چگونگی عزاداری بر ایشان، آنقدر در گوشه و کنار قلمرو ادب فارسی (از آذربایجان مرکز ایران تا افغانستان و آسیای مرکزی) مشهور بوده که حتی شاعران اهل سنت و ناظمان درباری هم در دیوان‌های خود به آن تلمیح کرده‌اند.