کامل‌ترین گنجینه شعر عاشورایی تا آغاز قرن ۶؛ اشعار سنایی و زیارت ناحیه

به گزارش خبرنگار مهر، محمد مرادی شاعر، منتقد ادبی و استاد دانشگاه در سلسله یادداشت‌هایی به بررسی «شعر عاشورایی» پرداخته و این گونه شعر را از آغازین قدم‌های شعر فارسی پیگیری کرده است.

دقیق شدن در لحظات و دقایق و ظرایف شعر عاشورایی، از ویژگی‌های یادداشت‌های مرادی است که خواندن آن را برای علاقه‌مندان به ادبیات و شعر عاشورایی مغتنم می‌کند.

مرادی در دهمین قسمت از این یادداشت‌ها و در ادامه قسمت پیشین پرونده شعر عاشورایی، اشارات مکرر سنایی به عاشورا و امام حسین را (ع) در «حدیقه‌الحقیقه» را پیگیری کرده است.

در ادامه قسمت دهم «شعر عاشورایی» را می‌خوانید:

امام حسین (ع) پس از حضرت رسول (ص) و امام علی (ع)، سومین شخصیت مذهبی تأثیرگذار در حدیقه‌الحقیقه سنایی غزنوی است. او در ابیات متعددی که درباره آن حضرت سروده، ایشان را این‌گونه وصف کرده است:

پسر مرتضی امیر حسین

که چنویی نبود در کونین

مشرب دین اصالت نسبش

منصب دین نزاهت ادبش

اصل او در زمین علّیین

فرع او اندر آسمان یقین… (حدیقه)

سنایی در خلال ده‌ها بیتی که در مدح آن حضرت سروده، ابتدا از بصیرت، سیرت، اصل پاکیزه و جوهره نبوی امام حسین (ع) سخن می‌گوید و جبرئیل را گهواره جنبان ایشان می‌نامد:

عقل در بند عهد و پیمانش

بوده جبریل مهدجنبانش (همان)

حکیم پس از مدح آن حضرت، ضمن دعا بر دوستان و لعنت فرستادن بر دشمنانش، به حادثه کربلا گریز می‌زند:

کربلا چون مقام و منزل ساخت

ناگه آل زیاد بر وی تاخت

راه آب فرات بربستند

دل او زآن عنا و غم خستند

…شمر و عبدالله زیادِ لعین

روحشان جفت باد با نفرین

برکشیدند تیغ بی‌آزرم

نز خدا ترس و نه زِ مردم شرم… (همان)

حکیم به وصف ماجرای کربلا و شهادت آن حضرت می‌پردازد و پس از نکوهش آل مروان، از روانه شدن سر امام به دمشق و شعرخوانی یزید و چوب بر لب امام‌زدن حکایت می‌کند:

شهربانو و زینب گریان

مانده در فعل ناکسان گریان

سر برهنه بر اشتر و پالان

پیش ایشان ز درد دل نالان

علی‌الاصغر ایستاده به پای

وآن سگان ظلم را بداده رضای (همان)

در روایت سنایی، از امام سجاد (ع) با لقب علی‌اصغر یاد شده است که نشان‌دهنده مأخذ متفاوت شاعر درباره حادثه عاشورا است. حکیم در ادامه، پس از روایت مرثیه‌گون و با تکیه بر نگاه تاریخی به ماجرای کربلا، به تفسیر عرفانی این حادثه پرداخته است:

حبّذا کربلا و آن تعظیم

کز بهشت آورد به خلق نسیم

وآن تن سربریده در گل و خاک

وآن عزیزان به تیغ دل‌ها پاک… (همان)

اشعار سنایی، از منظر مضمونی شبیه بخش‌هایی از زیارت ناحیه مقدسه است. در این ابیات از سوگواری حضرت رسول (ع)، حضرت امیر (ع) و حضرت فاطمه (س) بر شهادت امام حسین (ع) سخن گفته شده و پس از لعن قاتلان آن حضرت، حکایت یکی از عاشقان زیارت امام (ع) نقل شده است.

ابیات و توصیفات سنایی، کامل‌ترین گنجینه بازمانده از شعر عاشورایی فارسی تا آغاز سده ششم هجری است.

*

پیش از این، نه قسمت از این یادداشت‌ها با عناوین زیر منتشر شده است:

* «لالایی‌های حضرت زهرا (ع) آغاز شعر عاشورایی است؛ رخت عزا بر تن شعر فارسی»

* «اولین شعر عاشورایی در ادبیات فارسی سروده کیست؟»

* «دوره غزنوی و افول شعر عاشورایی؛ تنها یک بیت در دیوان شعرای زمان»

* «نقش شعرهای کوتاه در انتقال فرهنگ عاشورا؛ باباطاهر عریان شیعه است؟»

* «ناصرخسرو سیدالشهدا» را چگونه نام می‌برد؛ اندوه همیشگی از شهادت امام»

* «اشاره به عاشورا در شعر درباری و مدحی؛ قطران تبریزی درباره عطش چه گفت؟»

* «افزایش ارجاع به عاشورا در قرن ششم؛ ماجرای کربلا در شعر دربار غزنوی»

* «اولین حضور حضرت عباس (ع) در ادب فارسی؛ «علی‌نامه» نخستین حماسه شیعی»

* «سنایی دومین شاعر عاشورایی تاریخ؛ نفرین خاندان ابوسفیان در شعر فارسی»