کابوس زمین های اجاره‌ای؛ باتلاقی به نام «کریدور ترامپ»

خبرگزاری مهر_ گروه سیاست؛ رامین عبدالله شاهی: بدون شک می‌توان گفت مهمترین محور سفر دو روزه مسعود پزشکیان رئیس جمهور به ایروان ارمنستان، موضوع کریدورهای ترانزیت بین‌المللی بود. حال پس از دهه‌ها کشمکش، باکو و ایروان در کاخ سفید صلح کردند و می‌خواهند کاخ آرزوهای خود برای صلح و توسعه در منطقه را بر روی زمین‌هایی بسازند که ۹۹ سال به یک قدرت فرا منطقه‌ای اجاره داده شده است.

دولتمردان ایران نیز که همیشه خواستار صلح، احترام به مرزها و تمامیت ارضی کشورهای منطقه و عدم حضور قدرت‌های غیر بومی در قفقاز بودند حالا پس از غروب زنگزور، دغدغه طلوع دالانی جدید به نام ترامپ را دارند. به نظر چالش اجاره ۹۹ ساله بخش‌هایی از زمین‌های استان سیونیک ارمنستان، صلح در جوار ارس را نشانه گرفته است. ‏‬ به‌همین دلیل مقامات کشورمان از جمله رئیس جمهور و وزیر امور خارجه در سفر اخیر خود به ارمنستان و در ملاقات با مقامات ارمنی، به صراحت این خطر را به آنان گوشزد کرده و امنیت پایدار منطقه را از آنان مطالبه کردند.

هرچند دیگر رؤیای ساخت طرح کریدور تورانی زنگزور برای طراحانش بر باد رفته است، لیکن حضور پیمانکاران و شرکت‌های آمریکایی برای ساخت مسیری که زمین‌هایش از قبل به مدت نزدیک به یک قرن اجاره داده شده است، کوهی از نگرانی را برای آینده صلح و ثبات واقعی در منطقه متصور شده است.

مسعود پزشکیان و همراهان وی در پاستور، خطرهای ساخت این کریدور را که ظاهراً با حفظ تمامیت ارضی ارمنستان صورت می‌گیرد، از طرح شکل گیری کریدور زنگزور که به دنبال اشغال خاک ارمنستان و از بین رفتن مرز مشترک آن با ایران بود، کمتر می‌دانند اما نگرانی‌ها از حضور شرکت‌های امریکایی در سخنان این چند وقته رئیس جمهور هویدا است. موضوعی که باعث شد تا پزشکیان شخصاً در ارمنستان و در سخنرانی‌های رسمی و خصوصی آن را به صراحت مطرح کند. رئیس جمهور گفته است که امریکایی‌ها قابل اعتماد نیستند، آنها به تعهداتشان وفادار نبوده و از این فرصت برای ایجاد محل استقراری دائمی و مستحکم در منطقه قفقاز استفاده خواهند کرد.

هرچند در حال حاضر به گفته مقامات ایروان اجازه حضور نظامی و امنیتی به دولت آمریکا، به بهانه ساخت این دالان بین المللی ترانزیتی داده نخواهند شد و د ر عین حال از حضور شرکت‌های امنیت خصوصی این کشور نیز ممانعت به عمل خواهند آورد. از طرفی پیمانکاران آمریکایی با ثبت شرکت مشترک بر اساس قوانین ارمنستان عمل خواهند کرد، اما تجربه نشان داده است واشنگتن به مرور و با قدرت خود، ظرف معادلات را به ضرر منطقه تغییر می‌دهد.

آنان به دلیل در اختیار داشتن توان نظامی، اقتصادی، علمی، سیاسی و رسانه‌ای قابل توجه و نفوذ در مجامع سیاسی جهانی، نه تنها به تعهدات خود عمل نمی‌کنند بلکه با تفسیر به رأی‌های متعدد آنهم از بندهای مختلف قراردادهای حقوقی با کشورهای مختلف، ضمن دادن وعده‌های نسیه، امتیازات نقد را برای خود درو می‌کنند. به گونه‌ای که حتی علی رغم خواست اولیه کشورها برای ایجاد صلح و توسعه با حفظ استقلال خود، به تدریج چالش‌های امنیتی و نظامی به وجود می‌آورند و با مهندسی و تغییر اهداف اولیه، ضمن آماده سازی افکار عمومی، دولت‌ها را مجبور می‌کنند برخلاف آنچه که قبلاً وعده داده شده است، شرایط تحمیلی جدیدتری را بپذیرند که همانا فرو رفتن در باتلاق مشکلات جدید و بدون راه حل است.

برون‌سپاری حل‌وفصل مسائل قفقاز به نیروهای فرامنطقه‌ای، شرایط منطقه را پیچیده‌تر خواهد کرد

رئیس جمهور در سفر اخیر به ارمنستان گفت: جمهوری اسلامی ایران همواره با صراحت از تمامیت ارضی ارمنستان حمایت کرده و این سیاست ثابت و تغییرناپذیر ماست. از این رو، با هرگونه توسل به زور یا تهدید در منطقه مخالفیم و معتقدیم سیاست و حکمرانی در قفقاز باید «قفقازی» بماند. حضور نیروهای خارجی در قفقاز اوضاع منطقه را دشوارتر می‌کند. برون‌سپاری حل‌وفصل مسائل قفقاز به نیروهای فرامنطقه‌ای، شرایط منطقه را پیچیده‌تر خواهد کرد.

وی خاطرنشان کرد: صلح در قفقاز یک اولویت راهبردی برای ماست و جمهوری اسلامی ایران از مذاکرات صلح میان آذربایجان و ارمنستان حمایت می‌کند. موضع ایران همواره بر عدم پذیرش هرگونه تغییر در مرزهای بین‌المللی منطقه قفقاز استوار بوده و ما اعتقاد داریم این منطقه نباید به عرصه‌ای برای رقابت‌های ژئوپلیتیکی تبدیل شود.

همچنین پزشکیان در دیدار «واهاگن خاچاطوریان» رئیس جمهور این کشور با اشاره به مخالفت اصولی جمهوری اسلامی ایران با حضور آمریکا در منطقه اظهار کرد: تجربه ما و نیز تجارب متعدد بین‌المللی گواه آن است که آمریکا به توافقات خود عمل نمی‌کند.

سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان، نیز پس از نشست سران ایران و ارمنستان با بیان آنکه توافق شد که سند جامع همکاری‌های راهبردی میان دو کشور در آینده نزدیک نهایی و امضا شود، عنوان کرد: ارمنستان اطمینان داد، خاکش مبدأ تهدید علیه ایران نخواهد شد.

ایجاد و توسعه کریدور شمال جنوب

در واقع ایران نگران تغییر ژئوپولیتیک منطقه حتی بدون تغییر مرزها، در دستیابی کشورمان از طریق خاک ارمنستان به اروپا انسداد ایجاد شود، لذا در سفر به ارمنستان شاهد خواست دو طرف برای توسعه کریدور شمال_جنوب بودیم، زیرا آنان نیک می‌دانند بی بهره ماندن از عمق راهبردی سرزمینی ایران، آنان را حتی در میان در انزوا قرار خواهد داد.

مناقصه قطعه جدید پروژه مسیر شمال-جنوب برگزار می‌شود

فرزانه صادق مالواجرد وزیر راه و شهرسازی ایران و وزیر مدیریت سرزمینی و زیرساخت کشور ارمنستان در دیداری مشترک، بر توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، تقویت همکاری‌های حمل‌ونقلی و زیرساختی و رفع اختلافات ترانزیتی تاکید کردند. وزیر راه و شهرسازی کشورمان با تأکید بر لزوم حفظ تمامیت ارضی کشورها، ایجاد مسیرهای حمل‌ونقلی جدید را مشروط به پرهیز از تغییرات ژئوپلیتیکی دانست و گفت: بازگشایی مسیر ریلی جلفا–ایروان–گرجستان گامی مهم در تسهیل ترانزیت منطقه‌ای است. وزیر مدیریت سرزمینی و زیرساخت ارمنستان هم اعلام کرد: مناقصه قطعه جدید پروژه مسیر شمال-جنوب برگزار می‌شود.

فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت نیز در خصوص سفر رئیس جمهور به ارمنستان و در رابطه با موضوع کریدور شمال_ جنوب، اظهار کرد: با توجه به اینکه در مسیر کریدور شمال به جنوب و مسیر مواصلاتی که از قفقاز می‌گذرد و از قبل هم برنامه‌ریزی هایی به صورت جدی شروع شده بود، در این سفر نیز صحبت‌های لازم صورت گرفته است و در راستای حفظ منافع ملی کشور جمع‌بندی‌هایی در این مسیر صورت گرفته است که به زودی اعلام خواهد شد.

اجاره‌های زمین ۹۹ ساله ابزاری برای تغییر ژئوپلیتیک منطقه‌ای

با همه تلاش‌ها ایران و رصد دقیق تحولات در قفقاز جنوبی، باید توجه داشت در نگاه نخست، اجاره بلندمدت زمین به یک سرمایه‌گذار خارجی ممکن است نشانه‌ای از توسعه اقتصادی، همکاری بین‌المللی و ثبات سیاسی جلوه کند؛ اما تجربه‌های تاریخی و واقعیت‌های ژئوپلیتیک نشان می‌دهد که اجاره‌های ۹۹ ساله، صرفاً یک قرارداد عادی اقتصادی نبوده، بلکه ابزاری برای نفوذ سیاسی، تغییر موازنه قدرت و حتی تهدید حاکمیت ملی هستند؛ لذا حتی اگر مرزها تغییر نکند، با تغییر ژئوپلیتیک منطقه، به مرور کوه یخ بحران‌ها بیشتر خودنمایی خواهد کرد.

در حقیقت زمین در هر کشور فقط یک دارایی اقتصادی نیست، بلکه بخشی از هویت و حاکمیت ملی است. واگذاری حق استفاده از آن برای ۹۹ سال به دیگر کشورها، عملاً چند نسل را از امکان تصمیم‌گیری درباره سرنوشت بخشی از خاک خود محروم می‌کند. در ظاهر، این قراردادها به‌عنوان ابزار جذب سرمایه و توسعه زیرساخت‌ها معرفی می‌شوند، اما در باطن، خطراتی نهفته دارند، زیرا شرکت‌های بزرگ خارجی با پشتوانه دولت‌های قدرتمتشان عمل می‌کنند و هر اختلافی در آینده می‌تواند بهانه‌ای برای دخالت سیاسی و حتی نظامی را فراهم کند.

سراب صلح و عطش ملت‌ها برای حفظ استقلال

باید از مدافعان این‌گونه قراردادها پرسید که آیا صلح بر پایه واگذاری طولانی‌مدت سرزمین یا منابع بنا شده، واقعی است؟ چنین قراردادهایی بیشتر شبیه به سراب هستند؛ در ظاهر آب می‌نمایند، اما در عمل عطش ملت‌ها برای استقلال و امنیت را بیشتر می‌کنند. تجربه اجاره زمین‌های هنگ‌کنگ و ماکائو در گذشته برای چین نشان داد که اجاره‌های طولانی‌مدت نه به صلح پایدار، بلکه به بحران‌های سیاسی و هویتی منجر می‌شوند، زیرا قرار داد زمین‌های اجاره‌ای شاید به نام صلح منعقد شوند، اما به کام ناامنی و اسارت ختم خواهند شد.

تمایل ارمنی‌ها به افزایش همکاری‌ها در حد راهبردی

بنابراین می‌توان گفت هرچند از صحبت‌های رئیس جمهور و وزیر امور خارجه کشورمان به نقل از مقامات ارمنستانی، اطمینان داده شده است که ایروان دغدغه‌های امنیتی و ترانزیتی ایران را درک کرده و منافع کشورمان را تأمین خواهند کرد. همچنین آنان خواهان گسترش روابط با ایران و رسیدن به سطح راهبردی و استراتژیک هستند، اما نگرانی‌ها در تغییر دولت‌ها در کشورهایی مانند ارمنستان، در کنار پا برجا ماندن قراردادها به مدت طولانی می‌تواند منطقه را آبستن خطرات دست ساز از سوی بیگانگان، در ایجاد تفرقه و نزاع میان کشورهای منطقه کند. این در شرایطی است که تجربه نشان داده است هر کجا که پای آمریکایی‌ها باز شده است با اجرای طرح‌های مختلف، حتی سرنوشت دولتمردان کشورها را نیز آنان تعیین می‌کنند.

این در حالی است که دولت وفاق باید ضمن رصد دقیق منطقه، از همه ظرفیت‌های دوستی با ایروان و علاقمندی تاریخی آنان به کشورمان نهایت بهره را ببرد و با توسعه همکاری‌های سیاسی و اقتصادی و بخصوص گسترش مسیرهای ترانزیتی و کریدورهای تجاری، عرصه را برای هرگونه شیطنت قدرت‌های فرا منطقه‌ای محدود کنند. گسترش نشست‌های ۳+۳ با حضور کشورهای قفقاز، ایران، ترکیه و روسیه، افزایش دامنه ارتباطات سیاسی، اقتصادی، تجاری، علمی، فرهنگی و حتی نظامی و امنیتی در کنار سرمایه گذاری‌های مشترک با ایروان، بخصوص توسعه کریدورهای ترانزیت بین المللی از جمله شمال _جنوب به صورت آزاد راه و ریل و گره زدن آن با منافع ترانزیتی کشورهای دیگر، می‌تواند موجب رشد و شکوفایی منطقه شود.

در این صورت می‌توان با افزایش ارتباطات و مشارکت بخش‌های خصوصی دو کشور، همچون سدی در برابر ایجاد سیلاب‌های دست ساز قدرت‌های فرا منطقه‌ای ایستاد و کابوس زمین‌های اجاره‌ای با حضور پیمانکاران آمریکایی را به باتلاقی برای کریدور ترامپ، بدل ساخت.