حماسه زنان نوغان روایتی از عشق و ایثار

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: مشهد مقدس، در سالروز شهادت ثامن الحجج، حضرت علی بن موسی الرضا (ع)، غرق در عطر غم و ارادت است. از بامدادان که زائران قدم در صحن و سرای حرم می‌گذارند تا شامگاهان که دل‌ها با نغمه‌های عزا به تپش درمی‌آیند، هوای شهر رنگی آسمانی دارد. در این میان، آئین «به جایِ مادر» که صبح روز شهادت، از کوی نوغان به سوی بارگاه نور آغاز می‌شود، جلوه‌ای خاص از پیوند عمیق ارادت و حماسه را به نمایش می‌گذارد. این مسیر، نه تنها یک جاده، که بستری است برای زنده کردن یاد و خاطره زنانی که در طول تاریخ، به‌ویژه در این دیار، با عشق و صلابت، نقش‌آفرینی کرده‌اند.

صبح یکشنبه همزمان با سالروز شهادت امام رضا (ع) همانند سال‌های گذشته زنان محله قدیمی نوغان مشهد به تاسی از مادران و پیشینیان خود در حالی که شاخه‌های گل در دست داشتند پس از عزاداری در مسجد محله خود، حرکتشان را همزمان با دسته‌روی هیأت‌های مذهبی در خیابان‌های منتهی به حرم مطهر رضوی آغاز کرده و در امتداد سنتی هزار و ۲۰۰ ساله مویه کنان رهسپار حرم مطهر رضوی شدند تا صحنه‌ای دیگر از دلدادگی به امام هشتم (ع) را به منصه ظهور برسانند.

نوغان در گذشته یکی از مناطق چهارگانه ولایت توس بود که امام رضا (ع) در هجرتش از مدینه به توس به این منطقه پا نهاد، از آن جهت که اغلب مردم این منطقه به پرورش کرم ابریشم مشغول بودند، آن را نوغان نامیدند و تا به امروز با گسترش سناباد قدیم که به نام مشهد تغییر کرد، به همین نام در اذهان عمومی ماندگار شده است.

محله نوغان کنونی نیز که بازمانده منطقه نوغان در گذشته بوده، تقریباً در جوار بارگاه منور رضوی قرار گرفته و یکی از محله‌های قدیم شهر مشهد است که بافت خود را حفظ کرده و کمتر دستخوش تغییر قرار گرفته است.

به گواه تاریخ پس از شهادت امام رضا (ع) نخستین بیرق عزا برای آن حضرت در محله نوغان، آن هم توسط زنان سیاه پوش اش برخاست، نخستین گریه‌ها و مویه‌ها برای شهادت جانسوز امام رئوف از این محله به گوش رسید و نخستین حرکت هیأت عزاداران در این محله برپا شد و مسیر خود را به سمت مرکز شهر آغاز کرد.

زنان محله نوغان اولین سوگوارانی بودند که پس از اعلام شهادت ثامن الائمه در تشییع پیکرش حاضر شدند و عزاداری کردند و بیراه نیست اگر بگوییم پایه عزاداری در این شهر برای شهادت اهل بیت (ع) را زنان نوغان نهادینه کردند.

ساکنین محله نوغان همیشه کتیبه مزین به نام امام رضا (ع) را بر دیوار مسجد و محله نصب دارند، ماه صفر که از راه می‌رسد، شوری در این محله برپا می‌شود گویی انتظار مهمانی را می‌کشند که می‌خواهد از راه دوری بیاید و آنان به پیشوازش روند، محله حال و هوای دیگری می‌گیرد و زنان دست به کار می‌شوند.

چند روز مانده به آخر ماه صفر، مقدمات برگزاری مراسم سوگواری برای سالگرد شهادت هشتمین خورشید ولایت در محله نوغان آغاز می‌شود، مسجد محله و کوچه قدیمی و دراز آن آب و جارو می‌شود، دیگ‌های نذری در خانه‌های قدیمی برپا شده و زنان و مردان بساط نذری امام رضا (ع) را می‌چینند، جوان‌ها هم محله را با ملبس به پارچه‌های عزا کرده و پرچم‌های مزین به نام مبارک آن حضرت بر در و دیوار نصب می‌شود.

حماسه آفرینی زنان نوغان، داستانی است از جنس صبر، ایستادگی و عشقی بی‌بدیل. زنانی که در بزنگاه‌های تاریخی، با صلابت و ایمان، نقشی کلیدی در حفظ و انتقال ارزش‌های دینی و فرهنگی ایفا کرده‌اند. این حضور، نه تنها در میدان‌های نبرد، بلکه در عمق باورها، در برگزاری مراسم مذهبی، و در تربیت نسل‌هایی با هویت دینی، متجلی شده است. آئین «به جایِ مادر» پاسداشتی است بر این میراث گران‌بها، یادآوری از نقش بی‌بدیل مادران و زنانی که چراغ هدایت را روشن نگه داشته‌اند.

نقش کلیدی زنان در حفظ و انتقال ارزش‌های دینی و فرهنگی

حجت‌الاسلام مسلم رضوی، کارشناس مذهبی و پژوهشگر تاریخ خراسان اظهار کرد: مقام زن در اسلام، جایگاهی رفیع و بی‌بدیل است. همانطور که در مکتب اهل بیت (ع)، حضرت زهرا (س) محور خانواده و الگوی تمام عیار فضائل اخلاقی و معنوی هستند، زنان در طول تاریخ نیز همواره نقش کلیدی در حفظ و انتقال ارزش‌های دینی و فرهنگی داشته‌اند. از این رو، آئین «به جایِ مادر» در واقع پاسداشتی است بر این نقش ماندگار و یادآوری جایگاه مادران، چه به معنای حقیقی و چه به معنای الهام‌بخش بودن، در طول تاریخ تشیع.

این کارشناس مذهبی در خصوص حماسه‌آفرینی‌های زنان در خراسان و منطقه نوغان، خاطرنشان کرد: زنان خراسان، به‌ویژه در منطقه نوغان، همواره در دفاع از حریم ولایت و ترویج فرهنگ علوی، پیشگام بوده‌اند. این حماسه‌آفرینی‌ها لزوماً در میادین نبرد نظامی خلاصه نمی‌شود، بلکه در پایداری فرهنگی، تربیت فرزندان مؤمن، و حفظ شعائر دینی در سخت‌ترین شرایط، نمود یافته است. این روحیه ایثار و مقاومت، میراثی است که از نیاکان ما به ما رسیده و باید به نسل‌های بعدی منتقل شود.

وی در تشریح جزئیات مراسم «به جایِ مادر» گفت: این مراسم که با حضور پرشور بانوان نوغان آغاز می‌شود، شامل بخش‌های مختلفی از جمله سخنرانی، عزاداری، همخوانی و نمایش آئینی است. هر یک از این بخش‌ها، کوششی است برای ارتباط با مفاهیم عمیق مادری، ایثار و عشق، و پیوند دادن آن با حماسه زنانی که نامشان در تاریخ ثبت شده است. این نمایش‌ها، ابزاری قدرتمند برای انتقال پیام‌های معنوی و تاریخی به مخاطبان است.

رضوی به فضاسازی شبانه شهر و حرم اشاره کرد و افزود: حضور مواکب، هیئت‌های عزاداری و نمایش‌های آئینی در شب شهادت، فضایی سرشار از معنویت و ارادت خلق می‌کند. این تجلی بیرونی عشق و اندوه، فرصتی است برای درک بهتر عمق ارادت مردم به ساحت مقدس امام رضا (ع) و یادآوری مسئولیت ما در حفظ و اشاعه این فرهنگ غنی.

این کارشناس دینی با تأکید بر جایگاه رفیع زن در اسلام و نقش بی‌بدیل آنان در حفظ فرهنگ و باورها، ریشه‌های تاریخی این حماسه‌آفرینی‌ها را در صلابت و اراده زنان مؤمن خراسانی جستجو کردند.

در ادامه حجت الاسلام دباغ، کارشناس مذهبی نیز ادامه داد: حماسه آفرینی زنان نوغان، داستانی است که نباید در غبار زمان به فراموشی سپرده شود. این حضور پرشور در آئین «به جایِ مادر»، یادآور نقش محوری زنانی است که در دل تاریخ، با عشق و فداکاری، چراغ هدایت را روشن نگه داشته‌اند. گرامیداشت این وقایع، وظیفه‌ای فرهنگی و مذهبی است که بر دوش ماست.

انتقال وقایع تاریخی به نسل‌های آینده ضامن پویایی و استمرار هویت دینی و فرهنگی

این کارشناس مذهبی بیان کرد: انتقال این وقایع تاریخی و ارزش‌های معنوی به نسل‌های آینده، ضامن پویایی و استمرار هویت دینی و فرهنگی ماست. مراسمی چون «به جایِ مادر» و یادآوری حماسه‌هایی چون حماسه زنان نوغان، ابزارهایی قدرتمند برای تحقق این مهم هستند که باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرند.

وی گفت: این گونه رویدادهای معنوی و فرهنگی، نه تنها در تقویت هویت ملی و مذهبی ما نقش دارند، بلکه بستری مناسب برای ترویج ارزش‌هایی چون ایثار، مقاومت و عشق به اهل بیت (ع) فراهم می‌آورند. حال و هوای معنوی حاکم بر این ایام، فرصتی است تا این ارزش‌ها را درونی کرده و در زندگی فردی و اجتماعی خود جاری سازیم.

گفتنی است؛ با تأمل در عمق این ایثارگری‌ها و با الهام از روحیه زنانی که تاریخ را ساخته‌اند، به این نتیجه می‌رسیم که حماسه واقعی، در پایداری بر باورها، انتقال ارزش‌ها و عشق بی‌دریغ به مکتب اهل بیت (ع) نهفته است. باشد که رهرو راهشان باشیم.

آخرین پرده از سنت ۱۲۰۰ ساله زنان نوغان در سالروز شهادت امام رضا (ع) به راه انداختن هیأتی کوچک و زنانه است، آنان تابوت خالی با پارچه سبزی که به دور آن کشیده شده و گل سپیدی که بر روی آن قرار گرفته است را بر دوش می‌گذارند و ابتدا کل محله را پیموده، در مسجد محل حضور یافته و مراسم عزاداری را برپا کرده و سپس با همان تابوت راه حرم را در پیش می‌گیرند.