چالش معیشت و اثربخشی؛ معلمی که حافظ قرآن نیست باید حافظ تربیت کند!

خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-سمانه نوری زاده قصری: دوران تحصیلی ابتدایی مهم‌ترین مرحله در زندگی کودکان است که ضرورت توجه به عواطف آنها بیش از پیش باید مورد توجه قرار گیرد چراکه این دوره در راستای شکل گیری شخصیت دانش آموزان و از حساس‌ترین مقاطع سنی محسوب می‌شود. از نظر کارشناسان، این دوران بهترین زمان برای انس بیشتر دانش آموزان با متون دینی و قرآنی است. بنابراین، اهمیت آموزش در پایه ابتدایی و نیز شکل‌گیری شخصیت انسانی در مرحله‌ی کودکی و تلاقی این دو، حاکی از نقش فوق‌العاده این مراحل در حیات انسانی شخص و بالتبع زندگی اجتماعی اوست.

در همین راستا پیرامون نقش معلمان قرآن در ارتقای علاقه دانش‌آموزان به مفاهیم قرآنی به ویژه در مدارس دخترانه به سراغ رضا نباتی نویسنده و پژوهشگر رفتیم.

رضا نباتی در گفتگو با خبرنگار مهر در تبیین نقش معلمان در این خصوص گفت: برای تحقق تربیت دینی در دانش آموزان باید به سمت تربیت معلمان حرفه‌ای برویم. معلم حرفه‌ای معلمی است که سایر معلمان از انجام کار او عاجز هستند. اما تدریس قرآن به هر معلمی که ساعت خالی داشته باشد داده می‌شود. تقلیل ساعت کاری یکی از آسیب‌های جدی دوره ابتدایی است. موفقیت یا عدم موفقیت در یک درس تا حدود زیادی تابع سیستم آموزشی به علاوه وضعیت سایر دروس است. یقیناً افت تحصیلی کلی نظام تعلیم و تربیت بر آموزش قرآن نیز اثرگذار خواهد بود.

نباتی ادامه داد: بدون شک زندگی انسان متأثر از تعلیم و تربیت دینی است و این تعلیم و تربیت دینی، نگرش‌ها، علایق و عادات او را متحول کرده و سبب سازندگی شخصیت می‌شود. به همین منظور از پایین‌ترین سطح ورود به مدرسه یعنی از دوران ابتدایی، آموزش قرآن در مدارس ابتدایی شروع می‌شود. درسی که چند ساعتی از برنامه درسی دانش آموزان را در هفته به خود اختصاص می‌دهد اما به باور افراد و گواه آنچه در جامعه دیده می‌شود، وضعیت آموزش قرآن مطلوب نیست.

مهم‌ترین مشکل آموزش قرآن مدارس در شیوه اجرا

این کارشناس برنامه درسی قرآن دفتر تألیف کتب درسی افزود: موفقیت یا عدم موفقیت در یک درس تا حدود زیادی تابع سیستم آموزشی به علاوه وضعیت سایر دروس است. یقیناً افت تحصیلی کلی نظام تعلیم و تربیت بر آموزش قرآن نیز اثرگذار خواهد بود. دیگر اینکه کتاب درسی بخش بسیار جزئی از یک سیستم آموزشی است. اینکه ضعف یادگیری قرآن در مدارس را به دلیل ضعف کتاب‌های درسی بدانیم، قطعاً یک برداشت غلط و نیز بی توجهی به وضعیت یا مغالطه و سرپوش گذاشتن بر تخلفات و اشتباهات از سوی عده‌ای است. ضمن اینکه اثبات چنین ادعایی نیاز به پژوهش‌های علمی معتبر دارد.

وقتی معلمی آموزش کافی ندیده، حرفه‌ای نشده و روی آن سرمایه گذاری نشده است و از همه مهم‌تر معلمی که دغدغه معیشت دارد، نمی‌تواند در حوزه تربیت و آموزش قرآن اثربخش باشد

او اضافه کرد: کتاب‌های درسی در صورت تغییر و در بهترین شرایط هم، تنها بین ۴۰ تا ۵۰ درصد با کتاب‌های کنونی تفاوت خواهند داشت. زیرا بر اساس اسناد تحولی و راهنمای درسی مصوب، در آن کتاب‌ها هم قواعد، پیام قرآنی، سوره‌ها و… تفاوت چندانی با وضعیت فعلی نخواهد داشت. از همه مهم‌تر شیوه اجراست. وقتی معلمی آموزش کافی ندیده، حرفه‌ای نشده و روی آن سرمایه گذاری نشده است و از همه مهم‌تر معلمی که دغدغه معیشت دارد، نمی‌تواند در حوزه تربیت و آموزش قرآن اثربخش باشد.

تعلیم قرآن در مدارس

وی ادامه داد: حدود ۸۰ هزار آموزگاری که در هر پایه تحصیلی در مدارس کشور به تدریس مشغول هستند، از امکانات اولیه تدریس محروم هستند. به علاوه سایر عوامل مؤثر در برنامه درسی و آموزشی قرآن نیز مورد غفلت قرار گرفته‌اند. مانند اینکه مدیر مدرسه که مسئولیت نظارت و پشتیبانی از برنامه درسی قرآن را بر عهده دارد، توجیه نشده و خانواده‌ها هم تکلیف خود را با برنامه درسی فرزندانشان نمی‌دانند. سال‌های زیادی است که برای ۳۷۰ هزار آموزگاری که در دوره ابتدایی سه زنگ در هفته تدریس قرآن دارند، آموزشی برگزار نشده است. یعنی بیش از ۹۰ جلسه در سال برای هر دانش آموز بدون امکانات اولیه از قبیل لوحه آموزشی، لوحه روخوانی (نگاره‌های خواندن)، کتاب راهنمای تدریس و… برگزار شده است.

این کارشناس برنامه درسی قرآن دفتر تألیف کتب درسی اظهار داشت: اینکه از طریق شورای عالی انقلاب فرهنگی صدها میلیارد تومان اعتبار برای آموزش عمومی قرآن تخصیص می‌یابد، ولی حتی یک ریال آن هم در جهت ارتقای توانایی معلمان و تجهیز مدارس به امکانات اولیه هزینه نمی‌شود. حوزه ستادی مأموریت ذاتی خود را فراموش کرده است. به جای آموزش عمومی قرآن به همه دانش آموزان از طریق نخبه‌گزینی و با تبلیغ و هیاهو به دنبال مشروعیت اقدامات انجام شده است. قرار بود مرکز توسعه آموزش عمومی قرآن تشکیل شود، اما فقط اعتبارات آن صرف شد. از این رو تأسیس شورای توسعه آموزش عمومی قرآن کشور، جز ضررهای جبران ناپذیر به آموزش قرآن ثمره‌ای نداشته است.

نباتی ادامه داد: یادمان نرود که بیش از ۹۰ درصد از دانش آموزان کشور در طول عمر خود فقط در مدرسه فرصت یادگیری قرآن را پیدا می‌کنند. به همین دلیل این فرصت طلایی و بی بدیل را به بحران ملی تبدیل نکنیم. وقتی به نام سند تحول بنیادین، تنها حوزه یادگیری قرآن کریم منحل می‌شود؛ آینده اجرای اسناد تحولی در هاله‌ای از ابهام و شک فرو می‌رود. اتفاقات ناگواری که در سال گذشته و امسال مانند مصادره ساعات درسی قرآن به نفع فعالیت‌های فوق برنامه رخ داده در ۴۰ سال گذشته بی سابقه بوده است.

وی افزود: این طرح نه مصوبه دارد و نه مورد مطالعه و پژوهش قرار گرفته، ۱۰۰ درصد مدارس درگیر می‌شوند. اما ادعا می‌شود هدف ۱۰ درصد از دانش آموزان است و نیز برای چنین طرحی، ساعات رسمی هفتگی که برای آن کتاب درسی و بسته یادگیری تولید شده، مصادره می‌شود. علاوه بر آن معلمانی که خودشان حافظ قرآن نیستند باید حافظ قرآن تربیت کنند.

مهجوریت قرآن در آموزش

این کارشناس برنامه درسی قرآن دفتر تألیف کتب درسی گفت: قرآن حقیقتاً در آموزش و پرورش مهجور است. انتظار این بود کار کارستانی بشود. برای بسیاری مهم نیست که ۱۰ سال دیگر چه رخ خواهد داد. همان طور که سخن رهبر معظم انقلاب فراموش شد و نیز با اجباری کردن طرح ملی حفظ جز ۳۰، سند سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری به فراموشی سپرده شد. دانش آموزان در ۶ سال اول دوره ابتدایی مباحث دانشی و روشی و تربیتی مانند حجاب، قرآن و نماز را به خوبی فرا می‌گیرند. این موفقیت مرهون سیاست و قانون تک معلمی است. اما متأسفانه در ۶ سال دوم و دوره دبیرستان به دلیل تعدد دروس و حجم زیاد کتاب‌ها، تخصصی شدن موضوعات درسی و از همه مهم‌تر فشار کنکور از سوی مدرسه، خانواده و جامعه، از حیث تربیتی به شدت آسیب می‌بیند. در ۶ سال دوم، نتیجه تلاش ۶ ساله اول، به تدریج از دست می‌رود. حالا چند سالی است که در کلاس‌های پنجم و ششم شاهد استفاده از شیوه چند معلمی هستیم. البته در این طرح به علت تخصصی شدن دروس، کار معلم مانند دبیر، راحت‌تر می‌شود. به همین دلیل آموزگاران از آن استقبال می‌کنند. اما در حوزه تربیت دینی و اسلامی، این نوع از آموزش، ترویج فرهنگ سکولاریسم است. متأسفانه به جای آنکه در دوره متوسطه اصلاحی صورت پذیرد؛ این شیوه در دوره ابتدایی هم ساری و جاری شده است. این یک خطای راهبردی است.

نباتی افزود: برای تحقق تربیت دینی در دانش آموزان باید به سمت تربیت معلمان حرفه‌ای برویم. معلم حرفه‌ای معلمی است که سایر معلمان از انجام کار او عاجز هستند. اما تدریس قرآن به هر معلمی که ساعت خالی داشته باشد داده می‌شود. تقلیل ساعت کاری یکی از آسیب‌های جدی دوره ابتدایی است. در حالی که در سال‌های اخیر خیلی از معلم‌ها در شرف بازنشستگی هستند، ساعت درسی قرآن معمولاً برخلاف قانون مصوبه ۶۷۷ و۸۳۱ شورای عالی آموزش و پرورش به معلمان غیر مرتبط سپرده می‌شود و نظارت مستمری هم وجود ندارد.