«هویت جمعی» در برابر پروژه «تفرقه»؛ چرا سفر حکیم به ایران مهم است؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل، محمدرضا مرادی، مدیر کل بین‌الملل و اخبار خارجی خبرگزاری مهر در یادداشتی نوشت: در دل پیچیدگی‌های ژئوپلیتیک خاورمیانه جایی که محور مقاومت در برابر فشارهای خارجی و داخلی آزمون می‌شود، سفر سید عمار حکیم رهبر جریان حکمت ملی عراق به ایران (سفر اولین مقام عراقی به ایران بعد از جنگ ۱۲ روزه) بیش از یک دیدار دیپلماتیک ساده، بخشی از یک راهبرد کلان برای حفظ توازن و ثبات منطقه‌ای است. این سفر که در شرایط پس از «جنگ ۱۲ روزه» ایران و رژیم صهیونیستی رخ داده نه تنها نمادی از پیوندهای عمیق برادرانه میان بغداد و تهران است بلکه گامی استراتژیک در چارچوب مفهوم «وحدت دفاعی» به شمار می‌رود. مفهومی که در آن انسجام داخلی شیعیان به عنوان ستون فقرات محور مقاومت، در برابر توطئه‌های تفرقه‌افکنانه آمریکا و اسرائیل، به ابزاری برای بازسازی و تقویت ثبات منطقه‌ای تبدیل می‌شود. در این راهبردِ کلان نقش چهره‌هایی چون حکیم که با رویکردی میانه‌رو و ملی‌گرایانه، پلی میان نسل‌های سیاسی و نخبگان ملی می‌سازد حیاتی است، این رویکرد نشان می‌دهد چگونه یک رویکرد متعادل می‌تواند اختلافات را به هم‌افزایی بدل کند و بیت شیعی عراق را از پراکندگی نجات دهد.

از جنگ ۱۲ روزه تا تهدیدات نوین علیه عراق

برای درک عمق این سفر باید به چارچوب راهبردی گسترده‌تری نگریست. جنگ ۱۲ روزه نه تنها ایران را هدف قرار داد، بلکه موج شوک آن به عراق نیز رسید. گزارش‌های رسانه‌ها و همچنین بازخورد نگاه فعالان سیاسی در منطقه این است که اسرائیل پس از این جنگ به نوعی اکنون عراق را به عنوان «جبهه بعدی» انتخاب کرده است. نقض مکرر حریم هوایی عراق توسط جنگنده‌های اسرائیلی، تهدیدات مستقیم علیه پایگاه‌های حشد الشعبی و حتی حملات پراکنده به مواضع مرتبط با محور مقاومت، همگی بخشی از پروژه‌ای گسترده‌تر برای تضعیف ثبات بغداد است.

در این میان، عراق نه تنها با تهدیدات خارجی روبرو است، بلکه در آستانه انتخابات پارلمانی که طبق گزارش‌های مؤسسه بروکینگز (Brookings Institution)به فرصتی برای مداخله آمریکا تبدیل شده، در خطر تفرقه داخلی قرار دارد. دکترین کلاسیک «تفرقه بینداز و حکومت کن»، از طریق حمایت مالی از کمپین‌های رسانه‌ای و تحریک شکاف‌های طایفه‌ای میان شیعه، سنی و کردها، مانع از شکل‌گیری دولت مرکزی قوی می‌شود. نمونه بارز آن، اعتراضات ۲۰۱۹ که منجر به استعفای دولت عادل عبدالمهدی شد، جایی که سفارت آمریکا در بغداد نقش مرکزی در هدایت آشوب‌ها ایفا کرد. در چنین شرایط حساسی، عراق نه تنها همسایه غربی ایران، بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از محور مقاومت است. تهدیدات اسرائیل علیه عراق از جمله هشدارهای وزیر جنگ اسرائیل که تهدید به اقدامات نظامی علیه «اهداف رژیم» در منطقه کرد زنگ خطری برای بغداد است. تحولات منطقه‌ای از سوریه و لبنان تا فلسطین و یمن، تأثیر مستقیمی بر عراق دارند. در این چارچوب، سفر حکیم به ایران که اولین دیدار یک مقام عراقی پس از جنگ ۱۲ روزه است، اهمیت دوچندانی می‌یابد.

نظریه هویت جمعی

سفر حکیم در شرایط پرالتهاب منطقه‌ای به ایران نشان‌دهنده عمق روابط وی با سیاستمداران ایرانی است. در بدو ورود، حکیم راهی مرقد امام خمینی (ره) شد تا ادای احترام کند؛ اقدامی نمادین که پیوندهای ایدئولوژیک را یادآوری می‌کند و به شیعیان عراق نشان می‌دهد چگونه وحدت با اصول انقلاب اسلامی، کلید بقا در برابر صهیونیسم است. در دیدار با سید حسن خمینی، تولیت حرم مطهر امام، حکیم ایران را «در خط مقدم جهان اسلام در مبارزه با رژیم صهیونیستی» توصیف کرد و افزود که مسلمانان شیعه و سنی، به دلیل تنفر از جنایات اسرائیل، از ایران در جنگ ۱۲ روزه حمایت کردند. او تأکید کرد که تهران با خروج از شوک اولیه حمله، با ضربه موشکی به سیستم پدافندی اسرائیل، شکست را به دشمن تحمیل کرد؛ اکنون، اسرائیل به دنبال ایجاد آشوب داخلی در ایران است، اما کشورهای منطقه دریافته‌اند که تضعیف ایران به ضرر کل منطقه است. این دیدگاه که بر اساس نظریه هویت جمعی (Collective Identity Theory) بنا شده، می‌تواند حمایت عربی را برای فشار دیپلماتیک بر اسرائیل بسیج کند. از منظر راهبردی رویکرد میانه‌رو حکیم جریان حکمت را به نیرویی متحدکننده در بیت شیعی تبدیل کرده است. تأسیس جریان حکمت در ۲۰۱۷، با تمرکز بر وحدت شیعه-سنی، مبارزه با فساد و تقویت دموکراسی، حکیم را به یکی از عوامل اصلی تغییرات ساختاری در عراق بدل کرد. نقش او در تشکیل دولت محمد شیاع السودانی در ۲۰۲۲ و میانجی‌گری میان گروه‌ها، جایگاهش را به عنوان «صدای میانه‌روی شیعی» تثبیت نمود.

انتخابات عراق

انتخابات عراق به میدانی برای بهره‌برداری برخی بازیگران خارجی مانند آمریکا تبدیل شده است. واشنگتن با ابزارهای دیپلماتیک، اطلاعاتی و اعتراضات خیابانی، توازن قدرت را به نفع خود شکل می‌دهد. سفارت آمریکا در بغداد از شکاف‌های داخلی برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کند. در این میان، سفر حکیم پاسخی به این تلاش‌هاست. با تجربه حوادث ۲۰۱۹ و سرنگونی دولت عبدالمهدی، حکیم نشان داده که عراق می‌تواند با تکیه بر همسایگان، به ویژه ایران، در برابر مداخلات ایستادگی کند. رایزنی‌های او در تهران بر پیشبرد قطعنامه‌های ضداسرائیلی در سازمان همکاری اسلامی (OIC) و اجرای توافق‌های امنیتی تمرکز دارد و می‌تواند سپر دفاعی مشترکی علیه اسرائیل بسازد. این سفر با ادای احترام به امام خمینی(ره) و تأکید بر همدلی شیعه و سنی، پیوندهای ایدئولوژیک را تقویت می‌کند.

نتیجه

سفر سید عمار حکیم به ایران در دل طوفان‌های سیاسی و تهدیدات اسرائیلی علیه عراق نه یک دیدار ساده بلکه سفری نمادین و راهبردی است. این ابتکار که بیت شیعی را به سوی همگرایی اصولی سوق می‌دهد، نه تنها همبستگی ایران و عراق را نمادین می‌سازد، بلکه پروژه‌های آمریکایی-صهیونیستی را خنثی می‌کند. در آستانه انتخابات، عراقی‌ها موظف هستند که تهدیدات پیش رو را بشناسند و انتخابات را به فرصتی برای دولتی قوی و مستقل تبدیل کنند، نه ابزاری برای تفرقه. چنین رویکردی، نه تنها انسجام داخلی را تضمین می‌کند، بلکه اقتدار منطقه‌ای عراق را نشان خواهد داد.