تئاتر در مرز باریک بهشت و جهنم؛ وقتی فرشته تبدیل به یک «شومن» می‌شود!

هانیه کاراندیش کارگردان نمایش «مرده‌بازی» که این شب‌ها در مجموعه تئاتر لبخند روی صحنه رفته است، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره موضوع این نمایش توضیح داد: «مرده‌بازی» درباره زنی است که پس از وقوع یک تصادف جان خود را از دست داده و وارد فضایی برزخ‌گونه شده است. در این فضا او باید در قالب یک بازی شرکت کند، بازی‌ای که بر اساس آن اگر موفق به کسب ۱۰۰ امتیازات شود به بهشت می‌رود و در صورت کسب امتیاز صفر، به جهنم فرستاده خواهد شد. روند بازی به این شکل است که او باید زندگی‌اش را تعریف کند و شخصی که با او بازی می‌کند بر مبنای محتوای این روایت‌ها به او امتیاز می‌دهد.

وی ادامه داد: آنچه برای من در وهله اول جالب توجه بود، شیوه امتیازدهی شخصیت میزبان در این بازی بود که در ابتدا بسیار تصادفی و بی‌قاعده به نظر می‌رسید اما با مرور مجدد و دقت در دیالوگ‌ها متوجه می‌شویم که میزبان از کلی‌گویی و کلیشه‌پردازی پرهیز می‌کند. به این معنا که هر بار زن خاطره‌ای مبهم، غیرقابل اثبات یا مبتنی بر کلیشه‌های اخلاقی بیان می‌کند، از امتیاز او کاسته می‌شود. بنابراین ملاک امتیازدهی نه خوب یا بد بودن اعمال او، بلکه میزان ملموس و واقعی بودن روایت‌هایش است.

کاراندیش در رابطه با میزان وفاداری به متن اصلی نمایشنامه فرانسوی نوشته ویکتور هائیم گفت: در کلیت ما روایت اصلی زن از زندگی‌اش را حفظ کردیم. حدود ۹۰ درصد خاطراتی که او در این نمایش تعریف می‌کند بدون تغییر باقی مانده است. البته در برخی بخش‌ها که فرم بازی پررنگ‌تر می‌شود مانند ابتدای نمایش یا بخش‌هایی که شخصیت‌هایی تحت عنوان «جوکر» وارد صحنه می‌شوند، تغییراتی ایجاد کردیم و عناصری افزودیم که به نظر می‌رسید برای مخاطب امروز جذاب‌تر باشند. همچنین در انتخاب شخصیت‌ها نیز تلاش کردیم چهره‌هایی را جایگزین کنیم که برای مخاطب ایرانی آشناتر و ملموس‌تر باشند. برای مثال، به جای شخصیت ناخدا نلسون که در نسخه اصلی نمایشنامه حضور دارد ما از شخصیت زیگموند فروید استفاده کردیم. در کل، بخش‌هایی از نمایشنامه که حال و هوای صرفاً فرانسوی داشتند نیز بازنویسی شدند.

کارگردان نمایش «مرده‌بازی» درباره ویژگی‌های اجرایی نمایش بیان کرد: اجرای نمایش بر پایه همان فرم بازی طراحی شد. نحوه اجرای کاراکتر مرد که نقش میزبان را ایفا می‌کند به‌گونه‌ای است که گویی در یک گفتگوی تلویزیونی حضور دارد. او همچون یک «شومن» با تماشاگر ارتباط مستقیم برقرار می‌کند و بخش‌هایی از دیالوگ‌هایش را رو به مخاطب می‌گوید. در نسخه اصلی نمایشنامه این کاراکتر با عنوان «فرشته» معرفی شده است اما در اجرای ما دیگر چندان ویژگی‌های فرشته‌گون ندارد و به جای آن با یک مجری تلویزیونی روبه‌رو هستیم که برنامه‌ای را اجرا می‌کند. تصمیم ما این بود که جنبه سرگرم‌کننده و نمایشی این نقش را تقویت کنیم تا از فضای خشک و انتزاعی فرشته‌محور فاصله بگیریم.

وی افزود: در بخشی از دیالوگ‌ها، فاصله‌ای میان محتوا و فضای ذهنی مخاطب ایجاد می‌شد که همذات‌پنداری را دشوار می‌کرد. ضمن اینکه نمایشنامه در دسته نمایش‌هایی قرار می‌گیرد که فضای برزخی دارند اما تأکید ما بر بازی‌بودنِ روند روایی، باعث شد از آن فضای رسمی و جدی فاصله بگیریم و اثری متفاوت خلق کنیم. همچنین به نظر من، جنس دیالوگ‌های نسخه اصلی نیز با کاراکتری که فرشته باشد چندان هماهنگ نبود و دیالوگ‌ها حالتی ساده‌تر و زمینی‌تر داشتند. همچنین با توجه به اینکه این نمایشنامه تاکنون چندین بار چه در ایران و چه در فرانسه اجرا شده، ما تصمیم گرفتیم رویکردی متفاوت اتخاذ کنیم تا اجرای ما از نسخه‌های قبلی متمایز باشد.

این کارگردان جوان درباره چالش‌های اقتصادی اجرای این نمایش عنوان کرد: ما این نمایش را کاملاً با هزینه شخصی تولید کردیم و امیدواریم این هزینه‌ها از طریق فروش بلیت جبران شود. طبیعتاً کسی که تئاتر را به‌صورت مستقل و با سرمایه شخصی کار می‌کند، همیشه این ریسک را می‌پذیرد که ممکن است هیچ بازدهی مالی‌ای نداشته باشد و حتی سرمایه اولیه خود را هم از دست بدهد. در مورد هزینه‌های مربوط به دکور، لباس و سایر بخش‌ها چالش‌هایی داشتیم اما خوشبختانه در زمینه تأمین سالن اجرا مشکلی پیش نیامد. مجموعه تئاتر «لبخند» همکاری خوبی با گروه ما و دیگر گروه‌هایی که در آنجا اجرا می‌کنند، داشت و با فرمت حمایتی سالن را در اختیار ما گذاشت. به همین دلیل، ما هزینه‌ای بابت سالن پرداخت نکردیم.

کاراندیش در پایان در مورد فرایند تولید نمایش «مرده‌بازی» گفت: پیش از آغاز این پروژه، من مشغول تمرین نمایشنامه دیگری بودم که ۶ بازیگر داشت و ۲ نفر از آنها اکنون در نمایش فعلی حضور دارند. به‌دلیل مشکلات زمانی، آن پروژه متوقف شد و تصمیم گرفتیم با همین ۲ بازیگر باقی‌مانده اجرای جدیدی را آغاز کنیم. حدوداً از مهر سال گذشته تمرین‌ها را شروع کردیم. در ابتدا تمرین‌ها آهسته و محدود بود اما به‌تدریج روند جدی‌تری به خود گرفت و تمرین‌ها فشرده‌تر شد و تا چند روز پیش از اجرای عمومی، تمرین‌ها ادامه داشت.

نمایش «مرده‌بازی» از ۲ تا ۱۹ مرداد هرشب ساعت ۱۹:۱۵ در سالن ۲ مجموعه تئاتر لبخند روی صحنه می‌رود.

عوامل اصلی این نمایش عبارتند از نویسنده: ویکتور هائیم، مترجم: اصغر نوری، کارگردان: هانیه کاراندیش و بازیگران: سارا سلیمانی و پدرام شهرآبادی.

در خلاصه داستان این نمایش آمده است: «سلام؛ به استودیو «مرده‌بازی» خوش اومدید. شما این‌جایید تا مرحله‌ دوم از فرآیند مردنتون رو طی کنید …!!»