نقش‌آفرینی فعال دانش‌آموزان در محیط مدرسه؛ رویکرد جدید آموزش‌وپرورش

به گزارش خبرگزاری مهر، صادق حسین‌زاده ملکی، معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش‌وپرورش، در نشست مدیران سازمان دانش‌آموزی سراسر کشور با اشاره به اینکه در حال حاضر دانش‌آموزان به جای کنشگری، صرفاً مخاطبان فعالیت‌های فرهنگی تربیتی هستند، گفت: متأسفانه به دلیل اتفاقی دانش‌آموز از فردی کنشگر به مخاطب فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی تبدیل شده‌اند که این رویه باید اصلاح شود.

وی افزود: این مساله باعث شد که کم کم حضور دانش‌آموزان در فعالیت‌ها کمرنگ‌تر شود. بسیاری از دانش‌آموزان حتی اگر ظاهراً در برخی از برنامه‌های فرهنگی شرکت می‌کردند اما در واقع آن اثرپذیری لازم را نداشتند.

وی با اشاره به اینکه نگاه درستی منجر به تأسیس سازمان دانش‌آموزی شد، خاطرنشان کرد: در اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد اتفاقات مهمی افتاده و بخشی از آن، ناظر به سازمان دانش‌آموزی و اتفاقی است که دارد شکل می‌گیرد.

سبک نوجوانانه نه فقط رها، بلکه گم شده است

ملکی با اشاره به اینکه تنگه اُحد نظام، کار دانش‌آموزی است، گفت: در دنیا، «نوجوانانه بودن» یک سبک است. سبکی که به «تینیجری» معروف است. در ایران سبک نوجوانانه نه فقط رها، بلکه گم شده است. پروژه‌ها و محصولات، کاهش پیدا کرده است. نیروهایی که در این حوزه بودند خارج شدند. از آن بدتر، اینکه دیگر کادرسازی به آن معنا اتفاق نیفتاد. در جلساتی که می‌رفتم می‌گفتم که تنگه احد نظام، کار دانش‌آموزی و نوجوانانه است و نیروها دارند از این تنگه خارج می‌شوند.

وی خاطرنشان کرد: ما باید در پیشران‌های اجتماعی کشور، لوکوموتیوهای جدید وارد کنیم و چه پیشران و لوکوموتیوی قدرتمندتر و قوی‌تر از نوجوانان است. نوجوان می‌تواند جامعه را به حرکت درآورد. ۳۶ هزار شهید دانش‌آموز شاهدی است که نوجوان می‌تواند نقش‌آفرینی داشته باشد.

معاون وزیر آموزش و پرورش گفت: ما برای افزایش مشارکت، نیاز به پیشران‌های جدید اجتماعی داریم که بتواند جلب مشارکت مردمی داشته باشد و نوجوان، همان پیشران است.

وی خاطرنشان کرد: الان در دوره‌ای قرار داریم که وزیر آموزش و پرورش، در دوره‌ای معاون پرورشی وزارت آموزش و پرورش و همچنین رئیس سازمان دانش‌آموزی بوده است. زمانی که معاون پرورشی بوده بر این باور بود که هر دانش‌آموز؛ یک نقش، یک تشکل. اینها همه فرصت است. ما باید از این فرصت استفاده کنیم. در حوزه پرورشی، وزیر، خواستار تحول است. البته ما قائل به تحول تدریجی هستیم. چون اگر دفعتا اتفاق بیافتد، به سرعت هم از بین می‌رود. تحول تدریجی همراه با تدبیر، اقدام و عمل خواهد بود.

تشکل‌های دانش‌آموزی و دانش‌آموزان کنشگر

ملکی با اشاره به اینکه در الگوی تحول، چند بُعد را در کلان حرکت کار، تعریف کردم افزود: در مرحله اول، پنج عنصر پیشران کلیدی را در دستور کار قرار دادم که باید زیست‌بوم پرورشی مدرسه را متحول کنیم. پنج عنصر پیشران کلیدی هم محور کار است که به آن عمل می‌کنم. یکی از مهمترین موضوعات آن، مساله تشکل‌های دانش‌آموزی و دانش‌آموزان کنشگر است که برای سال تحصیلی آینده، تمرکز اصلی‌مان در نسبت با این عنصر پیشران خواهد بود.

وی در ادامه افزود: ما هیچ محدودیتی برای تشویق مربی، معلم و مدیر در سطح مدرسه، منطقه و استان که به تشکل‌های دانش‌آموزی، سازمان دانش‌آموزی و به نقش‌آفرینی دانش‌آموزی کمک می‌کند، نداریم. البته در سلسله مراتبی که عدالت رعایت شود تا به ویژه به کسی که بیشتر فعالیت کرده، ظلم نشود. از سوی دیگر، اگر کسی، مانع حرکت‌های دانش‌آموزی شود، با او برخورد می‌کنیم و تعارف نداریم. باید به دانش‌آموز، نقش داده شود. باید میدان‌داری به دانش‌آموز سپرده شود. این نکته کلیدی است و این رویکرد در حال حاضر در وزارت آموزش و پرورش، حاکم است. وزیر آموزش و پرورش اعتقاد قلبی دارد و پیگیر این امور است. باید از این فرصت استفاده کرد. مثلاً در اصلاح رتبه‌بندی معلمان این نکته را گفتیم معلمی که کمک می‌کند دانش‌آموزان در تشکل‌های دانش‌آموزی فعال شوند و نقش‌آفرینی داشته باشد این نکته باید در رتبه‌بندی معلم دیده شود. حتی در رتبه‌بندی مدیر، معلم پرورشی و رئیس منطقه و مدیرکل باید مشخص شود.

ملکی خاطرنشان کرد: باید به شیوه‌ای برسیم که مشارکت، نقش‌آفرینی و میدان‌داری دانش‌آموزان در آموزش و پرورش افزایش پیدا کند. اگر این کار انجام شود، بسیاری از مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور حل می‌شود. چون فطرت نوجوان اینگونه است که باید به او نقش داده شود. حتی در جاهایی بهتر از ما برخی مسائل را متوجه می‌شوند. واقعیت نوجوان این است. ماهیت او به خاطر ذهن پویا و کنشگری که دارد اینگونه است.

معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش‌وپرورش با اشاره به تغییرات جهانی و اتفاقاتی که در دنیا در حال رخ دادن است، گفت: جهان در موضوعات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتی نظامی در حال متحول شدن است. اگر خود را زودتر با این تحولات، وفق ندهیم، فرصت‌ها به تهدید تبدیل می‌شوند. جنگ‌های سال‌های اخیر با هوش مصنوعی انجام شده است. اگر کسی بخواهد آنها را به لحاظ فناوری تحلیل کند متوجه می‌شود که جنگ‌های اخیر، حیرت‌انگیز است. در مدل هوش مصنوعی حتی در فضاهای مدیریتی و عمومی کشور باید بیشتر کار کنیم. همین اتفاق در حوزه فرهنگ، آموزش و تربیت افتاده است و ما چشمانمان را در جاهایی بسته‌ایم و اصلاً متوجه نشده‌ایم. اتفاقاً نوجوانان در برخی موارد، بهتر از ما متوجه می‌شوند و درک می‌کنند. پس باید به نوجوان، نقش بدهیم تا چالش‌ها را حل کند.

ملکی با اشاره به دوگانه‌هایی که با آن مواجه هستیم، گفت: یکی از دوگانه‌هایی که با آن مواجه هستیم، مدرسه و فرامدرسه است. بسیاری از مجموعه‌ها و تشکل‌ها از مدرسه خارج یا کمرنگ شده‌اند. یکی از آنها تشکل‌های دانش‌آموزی، مجموعه پیشتازان و ظرفیت‌های سازمان دانش‌آموزی است. آنقدر که در لایه‌های فرامدرسه‌ای جلسه می‌گذاریم، در مدرسه آنطور که باید و شاید، خبری نیست.

دانش‌آموز را از مخاطب فعالیت‌ها به میدان‌دار فعالیت‌ها بازگردانیم

وی خطاب به مدیران سازمان دانش‌آموزی سراسر کشور گفت: یکی از کارهای جدی، این است که باید ظرفیت داشته باشید و بتوانید توسعه ایجاد کنید. اگر در این دوره در تمام مدارس نتوانید پایگاه بزنید، در دوره‌های بعدی، شاید نتوان این اتفاق را رقم زد. در این دوره ظرفیت وجود دارد. ما هم آمادگی داریم که سازوکارها را درست کنیم. هر کاری که لازم است نقش‌آفرینی ایجاد شود و دانش‌آموز را از مخاطب فعالیت‌ها به میدان‌دار فعالیت‌ها بازگردانیم، انجام خواهیم داد. البته در حال حاضر هم در حال انجام فعالیت‌هایی در این زمینه هستیم. لذا کمک کنید تا علاوه بر نهادینه‌سازی، در آن دوگانه، مدرسه تقویت شود. چون اگر مدرسه ما قوی باشد، فرامدرسه‌ای، مشروعیت پیدا می‌کند. قرار بر این بود تا فرامدرسه‌ای با تکیه بر ظرفیت‌های مدرسه‌ای هویت بگیرد. نه اینکه خود، مانعی برای کار مدرسه‌ای شود. یکی از دغدغه‌هایم، بازگشت به اساسنامه و بازگشت به ارکان تشکیلات است. وقتی خودمان سازوکار تشکیلاتی را تضعیف می‌کنیم و به رسمیت نمی‌شناسیم و در عمل به آن توجه نمی‌کنیم، تشکیلات‌مان را ضعیف کرده‌ایم.

ضرورت همگانی‌سازی پرورشی

ملکی در ادامه به دوگانه دیگری اشاره کرد و افزود: دوگانه بعدی، دوگانه کار حرفه‌ای تخصصی پرورشی با کار همگانی و فراگیر پرورشی است. این هم دوگانه قابل توجهی است. آنقدر که به کار تخصصی و حرفه‌ای می‌پردازیم به امور دانش‌آموزان کاری نداریم و عموم دانش‌آموزان، رها هستند. یکی از مسائل مهم، در کلان کار، همگانی‌سازی پرورشی است. در نسبت سازمان دانش‌آموزی، در هر دو موضوع، ضعف داریم. یعنی در کلان کار و در حوزه تخصصی، اوضاع‌مان خوب است اما در زمینه کار همگانی، نیاز به کار جدی داریم.

وی همچنین افزود: در حوزه فعالیت تشکل‌ها از جمله سازمان، در فعالیت‌های تخصصی و همگانی، ضعف داریم. فردی که در دوران دانش‌آموزی خود، کار تشکیلاتی انجام داده، نگرش، روش مدیریتی و مدل مواجهه‌اش با فردی که فعالیتی نداشته تفاوت دارد. باید تشکیلات‌مان را تقویت کنیم و به تشکیلات‌مان عِرق داشته باشیم. به طور خاص، هم در ساحت تخصصی و هم در ساحت عمومی، حائز اهمیت است. ساحت تخصصی همین کارهای تشکیلاتی و اصول و چارچوبی است که داریم. در ساحت عمومی هم باید کاری کنیم که سهم پیشتازان از فضای عمومی مدرسه، حداکثری شود. باز هم تاکید می‌کنم که سال تحصیلی آینده از این منظر دارای اهمیت است. باید از این فرصت، حداکثر استفاده را داشته باشید.

توصیه مهم معاون وزیر به مدیران سازمان دانش‌آموزی

ملکی با اشاره به اینکه دانش‌آموز باید حضور پرشوری در مجموعه داشته باشند به رؤسای سازمان دانش‌آموزی سراسر کشور گفت: در استان‌ها از اداره شدن پرهیز کنید و به تشکل سرزنده دانش‌آموزی نزدیک شوید. حتی اگر یک اتاق هم برای کار داده باشند باید در ظاهر به گونه‌ای باشد که فضای دانش‌آموزی درک شود. سعی کنید سرو شکل ظاهری کار، اداری نشود. باید از این جنس کار غیردولتی، تشکلی و هویتی مراقبت کنید. رفت و آمد دانش‌آموز، فضا را زنده می‌کند.

موضوع اردو را باید در آموزش و پرورش احیا کرد

معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش‌وپرورش در ادامه درباره اهمیت اردو خاطرنشان کرد: موضوع اردو برای ما اهمیت بسیار زیادی دارد. اما ماجرای جنگ پیش آمد. برای اجرای اردو موانعی وجود دارد اما باید کمک کنید مشکلات حل شود. موضوع اردو را باید در آموزش و پرورش احیا کرد.

ملکی با اشاره به اینکه چالش‌ها بهترین فرصت تربیت است، افزود: نسلی که در دوران دفاع مقدس تربیت شد کشور را رو به جلو برد. مثلاً سردار سلیمانی، سردار باقری، سردار رشید، سردار حاجی‌زاده و حتی نسل‌های جوان‌تر هم بودند. با اینکه این جوان‌ها خیلی مواقع، خلاق‌تر، نوآورتر و به‌روزتر بودند اما به سادگی نمی‌شد آن‌ها را کنار گذاشت و این‌ها را جایگزین کرد. چون جنگ و چالش‌های بزرگ، آبدیدگی و قدرتی از نظر ویژگی‌های شخصی و شخصیتی ایجاد می‌کند که تا آخر عمر این سرمایه باقی می‌ماند. بنابراین هرگونه چالش، بهترین فرصت برای تربیت است. تربیت، تعطیل‌بردار نیست. الگوی تربیتی این است که باید به دانش‌آموز، میدان و فرصت داده شود. لذا مدرسه تعطیل باشد یا نباشد این میدان‌داری باید توسط دانش‌آموز انجام شود. این مبتنی بر خلاقیت ذاتی فرمانده میدان که شما هستید و آن دانش‌آموز و مربی و تیم تشکیلاتی شماست. چون شرایط استان‌ها با هم مختلف است، می‌توانید در لحظه ابتکار به خرج دهید. البته یک سناریوی کلان کشوری داریم اما دال مرکزی آن همان نکته‌ای است که گفتم. حتی رهبری در زمان جنگ اخیر با رژیم صهیونی فرمودند که زندگی جریان دارد. این کدها را باید دریافت کنیم. حال ممکن است که مدرسه تعطیل شود. باید بدانیم که ما وسط جنگ هستیم. شما الان یکی از پرچم‌داران مؤثر جنگ فناوری امروز هستید. اتفاقاً شما می‌توانید منجر به پیروزی در جنگ نظامی شوید. لذا اینکه مدرسه تعطیل شود یا نشود، معنا ندارد. ما باید کارمان را انجام دهیم. اگر برق و اینترنت بود یا نبود باید در همه حالات، طراحی داشته باشید باید به سمت محلی‌شدن بروید.

وی در این باره ادامه داد: در شرایط کرونا بسیاری از کشورهای دنیا اقتصادشان فروپاشید. چرا در ایران با وجود تحریم‌های زیاد، دچار چنین مشکلی نشدیم. یکی از دلایل آن زنده بودن مغازه‌های محلی بود. هایپرمارکت‌ها دچار مشکل شدند و تا زمانی که انبارهای آن‌ها پر شود انبار کوچک مغازه‌های محلی، پاسخگوی نیاز مردم محله بود تا دولت تدبیر کند و فروشگاه‌های بزرگ را تجهیز کند. این اتفاق در جنگ و جنگ فرهنگی هم وجود دارد. باید تمرکززدایی اتفاق بیفتد. تشکل و کار تشکیلاتی یکی از بهترین فرصت‌های تمرکززدایی است چون شما مسئول شبکه‌های مختلفی هستید که در فضاهای کشور توزیع شده‌اند. چون آن‌ها هم میدان‌شان را بهتر می‌شناسند، هم خلاقیت، مسئولیت و هم هویت دارند و منتظر دستورالعمل نمی‌مانند، خودشان می‌توانند عملیات کنند.

معاون وزیر آموزش و پرورش تاکید کرد: با نگاه به تجربیات گذشته باید نقطه ضعف‌ها را حل کنیم و بر قوت‌های آن اضافه کنیم. یکی از آن‌ها «یاوران مقاومت» بود. انتظار می‌رود «یاوران مقاومت» را گسترش داده و به فعالیت آن عمق بخشیده شود. نقاط ضعف آن برطرف شود که هم اتفاق میدانی فرامدرسه‌ای آن پررنگ باشد و هم اتفاق مدرسه‌ای آن تقویت شود. این اتفاقات صرفاً یک کار فرهنگی و تربیتی نیست، تأثیر واقعی در نتیجه جنگ دارد. دشمن به گونه‌ای ضربه می‌زند که گسست اجتماعی ایجاد کند. شما وقتی قدرت کار اجتماعی و تشکیلاتی دارید، حتی بدون سلاح‌های به ظاهر نظامی هم می‌توانید عمل دشمن را خنثی کنید و هم از یک سری اتفاقاتی که می‌خواهد رقم بزند، پیشگیری کنید. لذا در حال حاضر، کار شما خیلی مهم است. در حفظ جان مسلمین و مردم تأثیر مستقیم دارد. یکی از ظرفیت‌ها در این زمینه، «یاوران مقاومت» است.

«یاوران مقاومت» و «باانرژی‌ها» دو برند مهم برای سال تحصیلی آینده است

ملکی با اشاره به اینکه مساله دیگر در رابطه با مسائل کشور داریم که برند با انرژی‌هاست، افزود: برند با انرژی‌ها، به طور خاص متمرکز بر الگوی مصرف است که از یک طرف به کنشگری اجتماعی و از طرف دیگر اتفاقی فناورانه است. این موضوع، مساله امروز کشور است و در موضوع با انرژی‌ها در حال تمرین با دانش‌آموزان هستیم. اینکه وقتی با مشکلات کشور مواجه می‌شویم مواجهه ما حل مشکل است نه فرار از مشکل. اینکه اگر کار تشکیلاتی و تشکلی‌مان درست باشد. هر وقت کشور با مشکل مواجه شود افراد به دنبال مهاجرت نیستند بلکه به دنبال حل مشکل هستند. کسی فرار می‌کند که کار تشکلی انجام نداده است و تحت کار تربیتی منفعل بوده است. اما کسی که مدل کار تربیتی‌اش فعالانه بوده، اگر مشکلی باشد به‌دنبال حل آن است. لذا موضوع «یاوران مقاومت» و «باانرژی‌ها» دو برند مهم برای سال تحصیلی آینده است.